Antik Antakya (Antioch, Atiochia), Bergama (Pergamon), Efes (Ephesus)...

Antik Antakya (Antioch, Atiochia), Bergama (Pergamon), Efes (Ephesus),

UNESCO Dünya Kalıtı Sırlaması (World Heritage List)

Giriş ve Amaç

Kuruluşundan (İ.Ö 300) günümüze, yeri ve adı değişmeden ayakta kalan Antik Antakya (Antiokia, Antioch) Seleukos Devleti’nin Başkenti, Roma’nın Suriye Eyaleti’nin Başkenti ve Makedon, Seleukos, Helen, Roma Kent Kültürlerinin görkemli yapılarına ve eşsiz mozaiklerine sahip olması nedeniyle, UNESCO Dünya Kalıtı Sıralaması (World Heritage) içinde yer alması gereklidir.

1932-1939 yılları arasında antik Antakya’dan çıkarılmış “Görkemli Antakya Mozaikleri”, günümüzde dünya müzelerini süsleyen en değerli yapıtlardır (Fotoğraf 1).

Bu nedenle UNESCO Dünya Kalıtı (World Heritage) üzerinde durmak gereklidir.

Fotoğraf 1. Antik Antakya’nın Görkemli Mozaikleri. The Excavation of Antioch-on-the-Orontes Digital Resources 1932-193. Clarence Fisher, William A. Campbell, Jean Lassus, and George W. Elderkin. Https://ochre.lib.uchicago.edu/antioch/

(Metropolitan Sanat Müzesi)

Dünya uygarlık tarihi içinde, geçmişten güncel yaşama yansıyan, gelecek kuşaklara iletilen kültürel özellikler, doğal varlıklar ve değerler, UNESCO tarafından, “Dünya Kalıtı” (World Heritage) olarak kabul edilmektedir.

Dünden bugüne ulaşan, bu kültürel ve doğal kalıtlar, aynı zamanda, güncel olarak, çocuklukların, gençlerin, toplumların doğal çevresini, güncel yaşamını ve geleceğini belirleyen önemli etkendir (Fotoğraf 2).

Fotoğraf 2.UNESCO, çocukluktan başlayarak, daha çok genç insanın koruma çabalarına katılımına çalışmaktadır.

UNESCO, insanlığın ortak kalıtı için değerli bulduğu; özel kültürel ve doğal (fiziksel) önemi olan alanları, yapıları, doğa varlıklarını ve değerleri; a) Adlandırır, b) Sıralar, c) Korumaya çalışır.

“UNESCO Dünya Kalıtı Sıralaması” içinde yer alan yerler çeşitli özellikte olabilir, örneğin orman, dağ, göl, ada, çöl, anıt, antik kentler, antik yapılar, görkemli mozaikler, vb.

UNESCO (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü) 1945 yılında kurulmuş olup, kültürel değer bulan, "Dünya Kalıtını"; eğitim, sanat, bilim ve "uluslararası iş birliği" yoluyla korumaya çalışmaktadır.

UNESCO, Dünya Kalıtı Eğitim Programı, gençlere, ortak kültürel ve doğal kalıtın korunmasının önemini öğrettir.

Kamu, özel ve sivil kuruluşların "aktif" olarak katılımıyla UNESCO, koruma çabalarına daha çok genç insanın katılımına, etkinlik düzeylerinin yükselmesine, yenilikçi görüşler sunmasına yardımcı olmaktadır.

Türkiye’den UNESCO Dünya Kalıtı Sıralaması (World Heritage List) içinde yer alan varlık sayısı 18 dir (Harita 1)(Tablo I). Ayrıca 77 kültürel varlık ta geçici sıralama içindedir.

Harita 1. Türkiye’de, UNESCO Dünya Kalıtı Sıralamasında (World Heritage List) yer alan 18 varlık. Bu harita’da “Doğunun Kraliçesi Antakya” da bulunmalıdır.

Tablo I. Türkiye’den UNESCO Dünya Kalıtı Kesin Sıralamasına girmiş olan yerler.

Sıra

Yıl

İl

Yer, Değer

1

1985

Nevşehir

Göreme, Peribacaları

2

1985

İstanbul

Tarihsel alanlar

3

1985

Sivas

Ulu Cami ve Darüşşifa

4

1986

Çorum

Hattuşaş

5

1987

Adıyaman

Nemrud

6

1988

Denizli

Hierapolis, Pamukkale

7

1988

Antalya-Muğla

Ksantos-Letoon

8

1994

Karabük

Safranbolu

9

1998

Çanakkale

Truva

10

2011

Edirne

Selimiye Camii

11

2012

Konya

Çatalhöyük

12

2014

Bursa

Cumalıkızık Köyü

13

2014

Bergama

Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj

14

2015

Diyarbakır

Kale, Hevsel Bahçeleri

15

2015

İzmir

Efes

16

2016

Kars

Ani

17

2017

Aydın

Afrodisyas

18

2018

Şanşıurfa

Göbeklitepe

UNESCO Dünya Kalıtı Sıralaması (World Heritage List) içinde Türkiye’den Antik Bergama (Pergamon, 2014), Antik Efes (Ephesus, 2015) ve diğer yerler gibi, özellikle İskender sonrası dönemin “Mekadon, Seleukos, Helen, Roma” kültürünü yansıtan Antik Antakya (Atiochia)’nın da yer alması gereklidir.

Antakya ve çevresinde, 6 Şubat 2023 deprem sonrası, yenden yapılaşamaya gidilirken, “antik Antakya” ile ilişkili yerlerin saptanıp, koruma altına alınması unutulmamalıdır.

Antik Atiochia (Antakya), Antik Daphne (Defne) ve Anti Seleucia Pieria (Çevklik)’da, Princeton Üniversitesi Sanat ve Arkeoloji Bölümü, 1932-1939 yılları arasında, yapmış olduğu araştırma ve kazıların arşiv belgelerini dijital ortamda yayınlanmış, antik yerleşim yerlerinin toprağın 8.5m ve 11m altında olduğu bildirilmiştir.

92 yıldır bilinen bu bilgilere karşın, güncel imar işlemlerinde uygulanan “3m sondaj” yetersiz olduğu açıktır. https://vrc.princeton.edu/archives/intro

Antik Antiochia (Antioch)

Kuruluş

İÖ 300 yılında, İskender’in Babil Valisi, Seleucus I Nicator (İÖ 358 – İÖ 281) tarafından kurulmuş olan Antik Antakya, tüm tek tanrılı inançlar açısından dünyanın önemli merkezlerinden birisidir.

Antakya, Habibi Neccar Dağı (Silpius) etekleri ile Asi (Orontes) Irmağı arasındaki alanda yer alır. Kent planı, Miletli Hippodamos’un, “Izgara Planına” göre Mimar Xenarios tarafından yapılmıştır.

Antakya, caddeleri, yolları ve sokakları; yaz aylarında, Asi Irmağı yolu ile denizden gelen serin havayı, kış aylarında da güneş ışınlarını daha iyi alacak biçimde düzenlenmiştir.

Yazları “sarı sıcakların” görüldüğü Amik Ovası ile komşu olan Antakya yerleşimi, ılıman ikilimi ve serin bir yerleşim yeri olarak ve ulaşım kolaylığı nedeniyle halkı kendisine çekmiştir.

Antik Antakya kenti, insanların yaşam alanlarını doğal topoğrafyaya göre, uyumlu bir biçimde ya da “harmoni” içinde biçimlenmesi açısından görkemli örneklerinden birisidir.

Malalas, Chronographia, VIII. 10-15 [201-202]); Downey, 1961: 70.

Downey, 1961: 15; 67; Cohen, 1995: 84; Morey, 1936: 637.

Ulaşım

Antakya Doğu Akdeniz’e 25 km, Seleucia Pieria Limanı’na (Çevlik Mağaracık) da 30 km, İskenderun Limanı’na 60 km uzaklıktadır.

Antakya, Doğu Akdeniz’de, Çin’den ve Hindistan’dan gelen İpek ve Baharat yolunun ulaştığı ilk merkezdir.

Bu nedenle Antakya, doğudan gelen yollar üzerinde, Zeugma antik kentinden sonra Romalı tüccarların ve doğudan gelen kervanların Doğu Akdeniz’e ulaştığı bir varlık ve “zenginlik” merkezi olmuştur.

Nüfus

Antakya’nın nüfusu kısa sürede artmış ve çeşitlenmiştir (Romalı, Yunan, Suriyeli, Yahudi vb.)

Moral değerler

Çeşitli yerlerden gelen insanlarla oluşan halk; doğal güzellikler, bol su kaynakları, bolluk içindeki Antakya’da, “moral değerler açısından yozlaşmış ve Antakya daimi kötülüğün yeri“ olarak tanınmıştır.

Antakya’da yaşayan halk, Hristiyanlık öncesi, Roma Pagan ve Helen mitolojik kültürünün etkisinde kalmıştır.

Mozaikler

Antakya (Antiochia), Defne (Daphne) ve Liman kenti Çevlik (Seleucia Pieria)’de varlıklı tüccarların, yöneticilerin, varlık içinde yaşayan “orta sınıfın” mozaiklerle süslü görkemli villaları yapılmıştır.

Ayrıca yine mozaiklerle süslü Apollon, Athena, Diana Tapınakları, Büyük Görkemli Hamamlar, Görkemli Saraylar, Asklepion, Anıtsal yapılar bulunuyordu.

Dünyanın her yerinden çeşitli dallarda sanatçılar, mozaik ustaları “sanatçıları” burada toplanmıştır.

Mitolojik olayları, günlük yaşamı, doğa ve çevresel varlıkları betimleyen, sanatsal ve tarihsel açıdan değerli olan Antakya Mozaikleri dünya çapında ünlenmiştir.

Roma İmparatorları

Roma yönetimi dönemde, birçok İmparator Antakya’ya gelmiş ve Tapınaklar, Villalar, Tiyatro, Hipodrom, Suyolları, vb uygarlık yapıları yapmışlardır.

Hristiyanlık

İS 1. yy’da Hristiyan inancının ilk belirdiği yer Antakya olmuştur. Antakya Kudüs’e kuş uçuşu 500 km uzaklıktadır.

St Pierre Klisesi, Haç (Starius) Dağı’nda yer alan “mağara kilise” St Pierre (Aziz Petrus) Kilisesi ilk Hristiyanlar tarafından kullanılmış, Hristiyanların en eski kilisesidir. Bu dağın batı bölümü Habibineccar (Silpius) Dağıdır.

Depremler

Antakya, çoklu ”faylar” üzerinde bulunan, büyük boyutlu depremlerin görüldüğü, Antik çağlar boyunca bilinen bir yerdir (Tektonik etkinlik, Graben alanı, Ölü Deniz Fayı, Doğu Anadolu Fayı, Kıbrıs Yayı).

Tarih içinde, pek çok kez deprem, sel, yangın vb olaylarla yıkılan kent dokusu, yeniden aynı yerde yapılmıştır.

Princeton Üniversitesi

1932-1939 yıllarında, Hatay’ın (İskenderun Sancağı), henüz Fransız Suriye Manda yönetiminde bulunduğu dönemde, Princeton Üniversitesi Sanat ve Arkeoloji Bölümü liderliğinde bir kurul tarafından kazılmış ve günümüzde bu çalışmaların belgeleri dijital ortamda yayınlanmıştır. https://ochre.lib.uchicago.edu/antioch/AntVols.html, https://vrc.princeton.edu/archives/collections/show/7

Gerçekte, bu kazılar, Hatay’ın yaklaşık 19.5 yıl “Fransız Manda Yönetimi” altında kalmasının, daha sonra Türkiye’ye katılmasının da görünmeyen yüzünü oluşturmaktadır.

Princeton Üniversitesi Arkeolojik arşivleri, 100 yılı aşkın araştırma ve kazılardan elde edilen benzersiz fotoğraf ve yazılı belgelerden oluşmaktadır.

Fotoğrafların, cam plakaların ve film negatiflerinin, çizimler, günlükler, alan defterleri, kazı raporları ve diğer yardımcı belgeler bulunmaktadır.

archive.org › details › antiochontheoron0002stilAntioch on-the-orontes: the excavations 1933-1936 - Archive.org

Bu arşiv içeriği, 1899 yılında Howard Crosby Butler'ın ilk Suriye araştırma gezisiyle başlayan, Charles Rufus Morey’in 1932-1939 dönemi Antakya kazıları ile süren, Princeton Sanat ve Arkeoloji Bölümü’nün çalışmaları ile elde ettiği sonuçları göstermektedir. https://vrc.princeton.edu/archives/intro

Antik Antakya nerede ?

Günümüze ışık tutan, çok değerli bilgileri Princeton Üniversitesi Sanat ve Arkeolojji Bölümü dijital arşiv belgelerinden öğreniyoruz: Asi üzerindeki “ada” (Küçük Dalyan), Harabarası, Meşuklu, Kurtuluş (Herod) Caddesi bölgelerini içine almaktadır (Harita 2).

Ayrıca, Antik Antakya, Habibi Neccar Dağı üst yamaçlarındaki yerlerde yüzeye yakın olmasına karşın, birçok yerde toprağın 8.5 (Kurtuluş Caddesi) ve 11m (Asi Adası) altında bulunmaktadır.

Harita 2. Princeton Üniversitesi Sanat ve Arkeoloji Bölümü’ 1932-1939 yıllarında Antik Antakya’nın yerini haritalamıştır. Asi adası üzerinde; Anıtsal Saray, Hipodrum, 5 Kamu Hamamı. Antakya’da: Kışla-Narlıca ekseninde Herod (Kurtuluş) Caddesi, Kent Surları, Orontes Irmağı.

(ANT DR 0028) https://pi.lib.uchicago.edu/1001/org/ochre/5d3b5937-bda5-4f85-a7e6-7af59eb9f0ff

Princeton Üniversitesi Sanat ve Arkeoloji Bölümü arşiv belgelerinde bu bilgiler bulunmasına karşın, ilgililer yapılaşamaya giderken en çok 3m sondaj yapmayı yeterli bulmuş olması düşündürücüdür.

Antik çağdan günümüze, Antakya çoklu faylar üzerinde olmasına karşın, yapılaşma, hep aynı yerdedir.

Antik Antakya, güncel Antakya’nın altındadır, Princeton Üniversitesi Sanat ve Arkeoloji Bölümü Dijital Arşiv belgelerinde gösterilmiştir (Fotoğraf 3).

Antik Antakya’nın ilk kurulan 4 mahallesi (Tablo II)

Tablo II. Antik Antakya’nın ilk mahalleri, yeri ve kurucuları.

Antik Antakya, Mahalleler

Yeri

Kurucusu

Tarihi

1. Mahalle

Harabarası, Hacıkürüş (Parmenios), Soğuksu

Seleukos I

İÖ 300

2. Mahalle

Küçük Dalyan: Asi Adası 2.

Seleukos II Callinicus

İÖ 246-226

3. Mahalle

Küçük Dalyan: Asi Adası

Antiokhos III

İÖ 223-187

4. Mahalle

Affan: Epiphaneia, Tarihî kent, Kurtuluş (Herod)

Antiokhos IV, Epiphanes

İÖ 175-164

Seleucus II Callinicus (M.Ö. 246-226), Asi Adası'nda yeni bir mahalle kurarak onu bir duvarla çevrelemiştir.

Antiochus IV Epiphanes (M.Ö. 175-164) kentin dağların eteklerine kadar genişlemesini sağlamıştır.

https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0006%3Aentry%3Dantioch-on-the-orontes

Asi Adası (Küçük Dalyan) Kazıları (Princeton)

Devlet yönetiminde politik ve siyasal açıdan, Hipodrom gibi yerler önemli olup, kalabalıkların toplandığı yerler ve çevresinde, görkemli yapılar; Hamalar, Tapınaklar, Devlet Sarayları ve Törensel alanlar bulunuyordu.

Seleucus Devleti’nin Başkenti, Roma Suriye Eyaletinin Merkezi olan Antakya’da, Asi Adası bu açıdan önemli bir yerdir, günümüzde Küçük Dalyan adı verilen yerdedir.

Charles Rufus Morey (Fotoğraf 3) başkanlığında, Princeton Sanat ve Arkeoloji Bölümü liderliğinde, Antakya Kazıları 1932-1936 döneminde yürütülmüştür.

“Antakya Mozaikleri” kitabını yazmıştır (Morey CR. The Mosaics of Antioch, Long, 1938;48.)

Fotoğraf 3. C Rufus Morey (20.11.1877 – 28.8.1955, Princeton, NJ). Princeton Üniv. Antakya Kazı Başkanı (1932-1939).

Fotoğraf 4. Wiliam A Campbell, Antakya Kazılarında, Küçük Dalyan kazılarının Hipodrom bölümünü yazmıştır.

Wiliam A Campbell (Fotoğraf 4), Princeton Sanat ve Arkeoloji Bölümü’nün, CR Morey başkanlığında, 4 Mart 1932 günü başlayan Antakya kazılarında “Alan Yönetici Yardımcısı” “assistant field director” görevi yapmıştır.

Asi Adası (Küçük Dalyan) (Harita 3) kazılarında, Wiliam A Campbell, 1932 yılındaki kazılarda, Devlet Sarayı, Hipodrom (Fotoğraf 5-8), 5 Büyük Hamam (A-E) (Fotoğraf 9-11) ve 1 Tapınak yeri saptamıştır.

Asi Antakya’sı I: 1932 Yılı Kazıları Kitabı

(Antioch on the Orontes I: The Excavations 1932, Elderkin GW, Ed. Princeton, 1934;208) kitabının

Hipodrum bölümünü Wiliam A Campbell yazmıştır.

Özellikle, hamamların taban döşemesini oluşturan mozaikler görkemlidir.

Campbell WA. The Circus (Hipodum A). in: Elderkin GW (Ed). Antioch on the Orontes I: The Excavations 1932. Princeton Üniv. Basımevi, 1934;34-41.

Antakya Mozaikleri, antik dönem görkemli yapıları, sanat değeri açısından, geleceğin sanatına ışık tutacaktır.

Harita 3. Antakya, Asi Adası ve üzerindeki yapılar: Hipodrom A, Stadium, 5 adet Roma Hamamı, Tapınak, Devlet Sarayı. https://en.wikipedia.org/wiki/Antioch

Antakya Hipodromu, günümüz, araba yarışları için kullanılan, Roma'daki “Circus Maximus” ve Roma İmparatorluğu'ndaki diğer sirk (Circus) yaapıları örnek alınarak modellenmiştir. Uzunluğu 490 m'yi ve genişliği 30 m'yi aşanyapı, Berytus Hipodromu'na benziyordu ve 80 bin kişi alıyordu.

John Humphrey (13 February 1986). Roman Circuses: Arenas for Charioteers. University of California Press. pp. 446–. ISBN 978-0-520-04921-5. Retrieved 25 August 2012.

Andrea U. De Georgi; A. Asa Eger (May 31, 2021). Antioch: A History. Routledge. p. 218. ISBN 9781138845244. Retrieved 29 December 2021.

Footğraf 5. Hipodrom A (Circus) ve Tapınak alanının havadan ggörünüşü.

(Antioch-on-the-Orontes I. 1934. Princeton: Committee for the excavation of Antioch and its vicinity. p.35, fig.3)

Citation URL: https://pi.lib.uchicago.edu/1001/org/ochre/7f9a4fcd-cee3-4cf2-a614-eb8d781b21ecFotoğraf 7.

Fotoğraf 6. Hipodrom A (Circus, Hippodrome A) Temellerinin üstünden doğu duvarı boyunca görünüm.

Citation URL: https://pi.lib.uchicago.edu/1001/org/ochre/58a179b0-3c1a-4e2f-af68-6920e70ec1c0

Fotoğraf 7. Antakya Asi Adası (Küçük Dalyan) da bulunan Hipodrom A’nın çizimi.

(Antioch-on-the-Orontes I. 1934. Princeton: Committee for the excavation of Antioch and its vicinity. p.35, fig.4)

https://pi.lib.uchicago.edu/1001/org/ochre/67a576af-6bd0-4ce8-afea-695a55b884a1

Fotoğraf 8. Antakya Asi Adası (Küçük Dalyan) da bulunan Hipodrom.

( Antioch-on-the-Orontes I. 1934. Princeton: Committee for the excavation of Antioch and its vicinity. p.37, fig.6)

Citation URL: https://pi.lib.uchicago.edu/1001/org/ochre/a3a51c8e-112a-440e-84a2-1c13010b2aaa

Fotoğraf 9. Princeton Üniversitesi Sanat ve Arkeoloji Bölümü 1932-1939 kazı arşivi. Zeytin ağaçları, Hamam ait bulgular.

General photographs, Antioch > Photograph N1574 General view of excavations. Bath F (spatialUnit)

https://pi.lib.uchicago.edu/1001/org/ochre/efc94b23-0f50-49f8-bf45-910c58edaf78

Fotoğraf 10. Kazılar sırasında ilk çıkarıldıkları sırada mozaikler.

https://pi.lib.uchicago.edu/1001/org/ochre/c897d50e-f5fd-487f-9c9b-78137bceee68

Fotoğraf 11. Hamam döşemesi. Kazı sırasındaki durumu.

General photographs, Antioch > Photograph N1574 General view of excavations. Bath F (spatialUnit)

Citation URL: https://pi.lib.uchicago.edu/1001/org/ochre/efc94b23-0f50-49f8-bf45-910c58edaf78

Antik Bergama (Pergamon)

İskender İÖ 334 yılında Pergamon’u ele geçirmiş, daha sonra, bu bölgede uygarlık alanında gelişme olmuştur.

Helenistik Dönem’in kültür, bilim ve sanat merkezi olan Pergamon Antik Kenti’nde bulunan önemli uygarlık kalıtları: Athena Tapınağı, Kral Sarayları, Traianus Tapınağı, Asklepion, Pergamon Kütüphanesi, Dik Tiyatro (Fotoğraf 12), Agora.

Almanların Bergama İlgisi

Carl Humann (Alman Yol Mühendisi) 1874’de, yol yapım sırasında, Zeus Sunağı parçaların buldu.

Yukarı kent: 1878 -1886 yılarında, Carl Humann, Alexander Conze ve R. Bonn, Berlin Müzesi adına çalıştı.

Orta ve Aşağı Kent: 1900 -1913 yıllarında, H. Hepding, P. Schatzmann ve W. Dörpfeld burada çalışmıştır.

Heroon, Asklepieiorı, Kızıl Avlu (Serapis Tapınağı) ve Arsenaller (askeri malzeme deposu): 1927 -1936 yıllarında Theodor VViegand, 1956 -1972 yıllarında da Ercih Boehringer tarafından çalışılmıştır.

Daha sonra da çalışmalar İstanbul Alman Arkeoloji Enstitüsü adına Wolfgang Radt yürütülmüştür.

Bergama Zeus Sunağı ve diğer önemli yapılar Berline götürülmüştür.

1870’li yıllarda Alman Yol Mühendisi Carl Humann’ın Prusya’ya götürdüğü Zeus Sunağı, Almanya’nın başkenti Berlin’de Pergamon Müzesi’nde sergileniyor.

Atar Z, Karabulut A. (2018). BERGAMA’NIN ARKEOLOJİK ÖNEMİ VE ALMANLARIN BU SAHADAKİ ARKEOLOJİK ÇALIŞMALARI. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2018;16(1):123-150. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.411486

Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı

2014 yılında, Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj dalında, UNESCO Dünya Kalıtı olarak kabul edilen Antik Bergama (Pergamon) Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanına giren alanları şunlardır:

Pergamon, Kibele Kutsal Alanı, İlyas Tepe, Yığma Tepe, İkili, Tavşan Tepe, X Tepe, A Tepe, Maltepe Tümülüsleri,

Fotoğraf 12. Helenistik dönemin en dik tiyatrosu olarak kabul edilen etkileyici Bergama tiyatrosu. https://www.izmir.bel.tr/tr/MekanDetay/64/230

Antik Efes

Bugün çok gezilen Antik Efes kenti de İÖ 300 yılında Büyük İskender'in komutanlarından Lisimahos tarafından kurumuştur. Efes Antik kenti 2015 yılında UNESCO “Dünya Kalıtı” olarak kabul edilmiştir.

 Efes Antik kenti UNESCO “Dünya Kalıtı” alanı şu bölümlerden oluşmaktadır: Çukuriçi Höyük, Ayasuluk Tepesi (Selçuk Kalesi, St. John Bazilikası, İsa Bey Hamamı, İsa Bey Camii, Artemision), Efes Antik Kenti, Meryem Ana Evi.

Efes, tarih öncesi dönemden başlayarak (Helenistik, Roma, Doğu Roma, Beylikler ve Osmanlı) günümüze dek yaklaşık 9000 yıl kesintisiz yerleşim görmüş, bir liman kenti, kültür ve ticari merkez olmuştur.

Efes Askelpionu, Celsus Kütüphanesi tanınmıştır (Fotoğraf 13)

Fotoğraf 13. Efes Cesus Kütüphanesi, İS 2. yy yapaılmış ve eski Roma valisinin adı verilmiştir. https://www.worldhistory.org/trans/tr/1-11082/celsus-kutuphanesi/

Sonuç

Antik Atiochia (Antakya) kentinin kalıntıları, Pergamon (Bergama), Ephesus (Efes) gibi Türkiye’nin dünyaca tanınan büyük bir turizm merkezi olabilir, ülkeye ve yerel halka, büyük refah getirebilir. Antik Bergama (Pergamon, 2014) ve Antik Efes (Ephesus, 2015) UNESCO Dünya Kalıtı içine girmiş olduğu gibi (World Heritage List), Antik Antakya’nın da burada yer alması gereklidir. Bunun için, Antik Antakya’nın üzerine yeni “yapılaşma” yapılmaması, özellikle Asi Adası (Küçük Dalyan) ve Herod Caddesi’nin bölgelerinin gün yüzüne çıkarılması ve yeniden değerlendirilmesi yerinde olur. Antakya yeniden kurulurken; Antik Antakya’nın koruma altına alınmalı, Bu konuda Princeton Üniversitesi Dijital Arşiv Belgeleri dikkate alınmalı, Yeni yapılaşmanın, depreme dayanıklı yeteri zeminlere kaydırılmalı, Yapılar, depreme yeterli düzeyde dayanıklı yapılmalı, Toplumun eğitimine ve bilgilendirilmesine önem vermelidir. Deprem konusu, okullarda ders olarak işlenmelidir. Antakya’nın uygar, eğitimli, entelektüel, kültürlü halkı; Geçmişte Roma Köprüsü yıkılırken, Depreme dayanıksız yapılar yapılırken, Antik yerler üzerine yapılaşmaya gidilirken,

“Sessiz kalıp” ve “tüm renklerin kötülük karşısında birleştiği” gibi,

Bundan sonrası için yeni adımlar atmalı, bilimin ve yeni teknolojilerin ışığında yürümelidir.

 Tarih bize göstermiştir ki; Bilimin yolunda yürüyenler ilerler, küçük olsun, benim olsun diyenler geri kalır.

Son Söz

UNESCO Dünya Kalıtı Sıralaması içerisinde yer alacak, Türkiye’de pek çok doğal ve antik yerlerimizden birisi de Antik Antakya (Antioch, Antiochia) ve çevresidir.

Dünyaca ünlü “görkemli” Antakya mozaiklerinin kaynağı olan Antik Antakya (Antioch, Antiochia), toprağın 8.5-11 m altındadır.

Antik Antiochia, Antik Daphne ve Antik Seleucia Pieria, Bergama ve Efes gibi, Türkiye’nin önemli Turizm merkezlerinden birisi olması, bölge halkının ve Türkiye’nin refahı açısından da büyük bir önem taşımaktadır.

Hatay’ın bütününün içinde var olduğunu düşünen tüm renkler,

“içinde etken madde olmayan” süslü sözlerin değil,

Ülkenin, toplumun ve çocuklarının daha iyi geleceği için,

“kötülük” karşısında “direnebilen”, “erdemli” insanların yanında bir olmalıdır.

Öneri

Princeton Üniversitesi Sanat ve Arkeoloji Bölümü 1932-1939 yıllarında yapmış olduğu Antakya Kazı Arşivi dijital belgelerinin incelenmesi

(Committee for the Excavation of Antioch-on-the-Orontes 1932-1939). https://vrc.princeton.edu/archives/collections/show/7

Prof. Dr. Numan Tuna (ODTÜ) ve Dr. Burak Belge (MÜ)’nin yayının incelenmesi

(Tuna N, Belge B. Tarih İçinde Mersin Kolokyumu: Akdeniz Kentleri, Gelecek İçin Geçmişin Birikimi. 20-22 Ekim 2011, Mersin. MÜ Yayını 37, Akdeniz Kent Araş Merk Yayını 04, 2013;14-35.)

---------------------------------------------

Kaynaklar

Barsanti C. The Fate of the Antioch Mosaic Pavements: Some Reflections. JMR 5, 2012 25-42. Downey G. A History of Antioch in Syria: From Seleucus to the Arab Conquest. Princeton University Press, 1961;752. Committee for the Excavation of Antioch-on-the-Orontes 1932-1939. https://vrc.princeton.edu/archives/collections/show/7 Morey CR. The Excavation of Antioch-on-the-Orontes. Proceedings of the American Philosophical Society, 1936:76(5), 637–651. //www.jstor.org/stable/984752 Publications of the Committee for the Excavation of Antioch and its Vicinity, Vols I-V (Princeton University Press) (Vol I 1932 Elderkin GW, Vol II 1933-1936 Stillwell R, Vol III 1937-1939 Stillwell R, Vol IV 1 Waage FO, Vol IV 2 Waage DB, V Lassus J.) Pamir H. Helenistik Dönem ve Roma Dönemi’nde Antiokheia/Antakya’da yaşanan Depremlerin Etkileri ve İmar Çalışmaları. (Edit: Eren V) İnterdisipliner Yaklaşımla Hatay’da Afet Deneyimi: 6 Şubat 2023 Depremini Tarihe Not Düşmek. Ankara: Nobel yayıncılık, 2023;33-36.(788) ODTÜ; RAPOR [V.2] Mayıs 2023 | ODTÜ TAÇDAM ANTAKYA’NIN ÇOK KATMANLI KÜLTÜREL MİRASININ DEPREM SONRASI BELGELENMESİ, HASAR TESPİTİ ve DEĞERLENDİRMESİ. https://tacdam.metu.edu.tr/en/system/files/kvmgm_raporu_v2_final_02062023.pdf The Princeton Encyclopedia of Classical Sites. Richard Stillwell, William L. MacDonald, Marian Holland McAllister, Stillwell, Richard, MacDonald, William L., McAlister, Marian Holland, Ed. https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0006%3Aentry%3Dantioch-on-the-orontes Antioch-on-the-Orontes, The Excavations, 1934-1941. https://archive.org/details/antiochontheoron0002stil The Excavation of Antioch-on-the-Orontes Digital Resources 1932-1939. Fisher C, Campbell WA, Lassus J, Elderkin GW. https://ochre.lib.uchicago.edu/antioch/ Tuna N, Belge B. Tarih İçinde Mersin Kolokyumu: Akdeniz Kentleri, Gelecek İçin Geçmişin Birikimi. 20-22 Ekim 2011, Mersin. MÜ Yayını 37, Akdeniz Kent Araş Merk Yayını 04, 2013;14-35. Elderkin,G. Antioch on the Orontes I: The Excavations of 1932. Princeton, 1934. Google Scholar Stillwell R. Antioch on the Orontes II: The Excavations of 1933–1936. Princeton, 1938. Google Scholar Stillwell R. Antioch on the Orontes III: The Excavations of 1937–1939. Princeton, 1941. Google Scholar Becker L, Kondoleon C. The Arts of Antioch Art: Historical and Scientific Approaches to Roman Mosaics and a Catalogue of the Worcester Art Museum Antioch Collection. Worcester Art Museum, 2005;349.