Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ile Midilli, Girit ve Balkanlardan Anadolu’ya gelen mübadillerin çocuklarına eğitim veren, Ayvalık’ın Cumhuriyet döneminin ilkokulunun açılışının 100. yıl dönümü, okulun 100. Yıl mezunlarının görsel-yazılı bilgi ve belge katkılarıyla düzenlenen bir bellek sergisi ile kutlanıyor.
2023’te, inşaat ruhsatı alınmadığı halde polis merkezi inşaatı yapılmak istenen okul arazisi ise Koruma Bölge Kurulu kararınca 1. derecede "Korunması Gereken Taşınmaz ve Kültür Varlığı" ilan edilerek koruma altına alınmış bulunuyor.
Haber: Özgür Duygu Durgun
İlk adı Zükur Numune İptidasi olan Ayvalık Cumhuriyet Okulu, 1924 yılında yaşamının savaş yetimlerinin eğitimine adayan Kazım Karabekir tarafından açılmıştı. Okul, 95 yıla yakın süre eğitim kurumu olarak hizmet verdikten sonra 2021 yılında depreme dayanıksız olduğu gerekçesiyle yıkıldı.
Cumhuriyet’in kurucu neslinin aydınlanma ilkeleri doğrultusunda hizmet veren Ayvalık Cumhuriyet Okulu’nun mezunları arasında arkeolog Ömer Özyiğit, editör Osman Necmi Karaca, yerel tarihçi Cihat Teker’in yanı sıra Cömert, Kürşat, Kantarcı aralarında olmak üzere, bölgenin tanınmış zeytinyağı üreticisi ailelerinin çocukları da yer alıyor.
Sergide özel koleksiyonlardan, Cumhuriyet Okulu’nda eğitim görmüş son yüz yıl mezunlarından ve okulun bulunduğu Sakarya Mahallesi sakinlerinin sözlü anılarından yararlanıldı.
Cumhuriyet Okulu’nun kökleri Ayvalık’ın eğitim tarihinde bir başka önemli değer olan ve geçmişi 1800’lere uzanan Ayvalık (Kydonia) Akademisi’ne dayanıyor. Geçtiğimiz yaz aylarında Polis Merkezi Amirliği yapılacağı gerekçesiyle inşaat ruhsatı olmaksızın inşaat kazısına başlanan bölgede tarihi Akademi’nin sütunlarına rastlanması, başta Mimarlar Odası Balıkesir Şubesi olmak üzere sivil toplum örgütlerini harekete geçirdi. Sürdürülen ortak mücadele ile polis merkezi inşaatı durdurularak Cumhuriyet Okulu’nun bulunduğu parsel Balıkesir Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 27 Mart 2024 tarihli kararı ile birinci dereceden "Korunması Gereken Taşınmaz ve Kültür Varlığı" ilan edildi.
Ayvalık Anadolu Uygarlıkları Sergi Salonu’nda uzun dönemli sergi olarak açılan Cumhuriyet Okulu sergisine katkı sunan isimlerden biri de TEMA Vakfı Ayvalık Sorumlusu, mimar Haluk Aysu.
Aysu, serginin "Ayvalık kent hafızasında birkaç yıl öncesine kadar 'mezun olduğum okul' olarak yer edinmiş olan 220 yaşında bir eğitim kurumunun önemi ve tarihsel süreçte geçirmiş olduğu yapısal ve işlevsel değişimin hikâyesi" olduğunu belirtti.
Ayvalık Akademisi’nin temelleri üstünde inşa edilen bir Cumhuriyet projesi olarak, okulun hikayesinin birden çok katmandan oluştuğuna dikkat çeken mimar Aysu, tarihi Akademi’den Cumhuriyet Okulu’na uzanan süreci şöyle aktardı;
"1800 ve 1803 yılları arasında inşa edilen Ayvalık Akademisi, ünlü öğretmenleri ve aydınlanma misyonuyla uluslararası alanda tanınan, kentin simge yapılarından biriydi. Akademi, 1821 Yunan Bağımsızlık Savaşı'nın başlaması ardından Ayvalık halkının göç ettirilmesi ve binanın da yıkılması ile çalışmalarını durdurdu. Okulun yeniden kurulması için harcanan başarısız birkaç girişimden sonra 1856'da, yeni okul binası, lise düzeyinde eski yapının temelleri üzerinde, bu kez tek katlı olarak inşa edildi.
Ayvalık tarihinde önemli bir yer tutan okulun bulunduğu parselde son aylarda gerçekleştirilen koruma kazısıyla temel izleri üzerinden somut olarak belgeleyebildigimiz tarihi yapı 1974-75’ te tamamen yıkılarak yerine betonarme bir okul inşa edilmiş ve burada eğitim görenlerin özlemle andığı neo-klasik tarzda dor sütunlu, revaklı mimarisi anılarda ve fotoğraflarda kalmıştı. Dönemin anlayışı ile inşa edilen betonarme okul ise 2021’ de deprem standartlarına uygun olmadığı için yıkıldı".
-
-
2023’te inşaat ruhsatı alınmadan yeni bir betonarme yapı olarak polis merkezi inşaatına başlandığını hatırlatan Aysu, tarihsel mirasa duyarlı kişi ve kurumlar sayesinde bu projenin durdurulduğunu belirtti.
Tarihsel miras özelliği olan kültür varlıklarının kuşaklar arasında köprü görevi üstlendiğini belirten Haluk Aysu, "Hem somut hem de somut olmayan tarihsel miras özellikleri taşıyan Cumhuriyet Okulu, benzer dönemde Ayvalık mimari mirasına armağan Yorgola Han veya Küçük Han gibi bugün gururla kente hizmet veren yapılardan biriydi. Yapı, ayrıca Sakarya Mahallesi’nin eğitim, kültür ve sanat ağırlıklı mahalle kimliğinin de sembollerindendi. Gelinen noktada, Cumhuriyet Okulu alanının Kültür Bakanlığı Bölge Koruma Kurulu tarafından korunması gereken 1. derecede taşınmaz kültür varlığı olarak tescillenmesi bizlere gelecek nesiller adına umut verdi. UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan Ayvalık’ın kuşaklar ve kültürler arasında köprü niteliğindeki yapılarının korunarak bu kültürel geçişliliğin gelecek kuşaklara aktarılmasını bir hemşehrilik görevi olarak değerlendiriyorum" dedi.