Dikili'deki konut pazarlamasına itiraz!... Kıyılar Hepimizin: Kiralayamazsın!

Son yıllarda Türkiye'nin pek kıyı bölgesinde sistematik bir talan hareketi hız kesmeden sürüyor. Son örneklerinden birini Dikili'nin Kabakum'a uzanan sahil şeridinde 'otel' görünümlü konut pazarlaması projesiyle gördüğümüz kıyı işgallari kimi kez 'kamu' eliyle çoğu zaman da özel işletmelere yol veren yerel yönetimlerin basiretsiz politikalarıyla hız kesmeden sürüyor.

Türkiye'nin pek çok kıyı bölgesinde örneklerini gördüğümüz bu sistemli talana 'hayır' demek üzere aralarında 111 sivil toplum hareketinin yer aldığı Kıyı Hareketleri Dayanışma Ağı, "Kıyılar Hepimizin: Kiralayamazsın!'' başlıklı bir basın açıklaması yayınladı.

Basın açıklamasında kıyıların işletmeye açılması yoluyla özel mülk haline getirildiği, halkın kıyılardan serbest ve ücretsiz biçimde yararlanamaz hale geldiği ve kıyılardaki doğal hayatın yapılaşma ve hizmet adı altında yürütülen çalışmalar nedeniyle geri dönüşsüz zarara uğratıldığına dikkat çekildi.

Kıyı Hareketleri Dayanışma Ağı'nın 26 Kasım 2024 tarihli açıklamasında Ayvalık, Büyükada ve Antalya'da son yıllarda yaşanan önemli kıyı talanlarına da değinildi.

Açıklamada şu ifadeler yer aldı:

"Kıyı hareketleri olarak çıkış metnimizde; "kıyıların işletmeye açılması yoluyla özel-mülkleştirildiğini ve halkın serbest ve ücretsiz erişimine kapatıldığını görüyor, bir yandan da kıyılardaki doğal yaşamı bozan tüm yapılaşma ve hizmet adı altındaki faaliyetlerin kıyı ekosistemlerine geri dönüşsüz zararlar verdiğiniz biliyoruz" demiştik.

Kıyı hareketleri olarak birleşik mücadelemize attığımız ilk adımda aslında söylemiştik örtük olarak: Kıyılar Hepimizin: Kiralayamazsın!

Kiralayamazsın; çünkü kıyı kiralamaları hukuksuzdur. Anayasa'nın 43. Maddesine bakalım: "Kıyılar devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Deniz, göl ve akarsu kıyılarıyla, deniz ve göllerin kıyılarını çevreleyen sahil şeritlerinden yararlanmada öncelikle kamu yararı gözetilir"

Anayasa diyor ki, kıyıların değerlendirilmesinde öncelikle kamu yararı aranır. Peki kamu kim, biz, hepimiziz değil mi? Peki kıyılar kiralandığında “öncelikle yararlanan” kim olur, kiralayan, yani şirketler, yani sermaye değil mi? Dolayısıyla her türlü kıyı kiralamaları, anayasaya göre suçtur, kiralayamazsın! Devam edelim. 3621 sayılı Kıyı Kanunu 5. Maddesi anayasayla uyumlu biçimde kıyıları güvence altına alıyor: “Kıyılar, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Kıyılar, herkesin eşit ve serbest yararlanmasına açıktır. Kıyı ve sahil şeritlerinden yararlanmada öncelikle kamu yararı gözetilir.” Anayasa'daki hüküm, Kıyı Kanunu'nda detaylandırılarak kıyıların herkesin eşit ve serbest yararlanmasına açık olduğu şeklinde ifade ediliyor. Peki kıyılar kiralandığında, yani özel mülkleştirildiğinde, özetle kıyılara erişim ücretli hale getirildiğinde, eşitlik sağlanabiliyor ve kıyılara ulaşım serbestiyeti mümkün olabiliyor mu, hayır! 6. Maddede, "kıyılarda hiçbir yapı yapılamaz; duvar, çit, parmaklık, tel örgü, hendek, kazık ve benzeri engeller oluşturulamaz. Kıyılarda, kıyıyı değiştirecek boyutta kazı yapılamaz, kum, çakıl vesaire alınamaz veya çekilemez.” deniliyor. Peki kıyılar kiralandığında, tüm bu uygulamalar yapılıyor mu, evet. O zaman, tüm bu hukuksuzluklara karşı söylemek gerekiyor ki; Kıyı Kanunu'na göre de, kiralamayamazsın!

Anayasa ve Kıyı Kanunu'nun sadece bahsedilen ilgili maddeleri dışında da, kıyıların özel mülk konusu yapılamayacağı ortada. O nedenle, başta kıyı hareketleri olmak üzere, ekolojistler, yaşam savunucuları, demokratik güçler olarak diyoruz ki: Kıyılardaki tüm kiralamalar hukuksuzdur ve bu kiralama ve / veya işgal uygulamalarında anayasa suçu işlenmektedir. Tüm hukuki güvenceye, kamusal haklarımıza ve doğal yaşamın gerekliliklerine rağmen, kıyılar “sözde” kiralamalar ve hatta kiralamalar dahi olmadan nasıl işgal ediliyor, kıyı ekosistemi nasıl tahrip ediliyor, örneklerle inceleyelim. Özellikle Ege / Güney Ege'de ilk akla, eski adıyla MUÇEV geliyor şüphesiz. 2014 yılında Muğla'da, Muğla Çevre Vakfı adıyla, vakıf görünümlü bir limited şirket olarak kurulan eski MUÇEV, önce anonim şirket olmuş ve yakın zamanda merkezini Ankara'ya taşıyarak, ismini de Kıyı Yönetim ve Çevre Koruma A.Ş. olarak değiştirmiştir. Yoğunluklu olarak Muğla'da “faaliyet gösteren” şirket, “kamu adına” hareket ediyor gibi görünerek, kıyıları özel işletmelere kiralamaktadır. Bugün sadece kıyıların özel mülkleştirilmesine ve işgali değil, aynı zamanda pek çok yat limanı ve mevcut limanların genişleme projelerinde de karşımıza çıkan şirket, açıkça kamunun olan alanları, kendisini devlet yerine koyarak, sözde tahsis yetkisiyle ya alt kiracılara kiralamakta ya da doğrudan kendisi inşası faaliyette ya da işletmecilik faaliyetlerinde bulunmaktadır. Yaz aylarında, ÇŞİDB tarafından lansmanı yapılan “Kıyılar Halkındır” projesi kapsamında, süreç içinde 100 “halk plajı” açılarak, bu plajların (eski) MUÇEV tarafından işletileceğinin açıklanmış olması, Kıyı Yönetim ve Çevre Koruma A.Ş.’nin kıyılar için büyük bir tehlike yaratmaya devam edeceğinin göstergesidir. Kıyı kiralamaları maalesef sadece (eski) MUÇEV ile bitmiyor. Pek çok yerelde, kıyıların tahsisini alan belediyelerin, kıyılara kurdukları tesisler ve iştirakleri şirketler aracılığıyla işletmesiyle, yine kıyılara serbest ve ücretsiz erişim, yerel yönetimler eliyle de engelleniyor, kıyı ekolojisi tahrip ediliyor".

Kıyı işgalleri gasp boyutuna ulaştı 

"Örneğin Ayvalık'ta, Balıkesir Büyükşehir Belediyesi tarafından, Sarımsaklı Sahili'nde “rekreasyon projesi” adıyla kıyının doğal yapısı bozulmuştur, proje tamamlandığında işletmelere kiraya verilecek olması itibariyle de işgal edilmiş olacaktır. Yine İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından, Büyükada'da yakın zamanda işletmeye açılan tesiste Adalıların dahi ücretsiz giremediği bir kıyı işgali başlatılmıştır. Bir başka örnek ise Antalya Büyükşehir Belediyesi'nin, Lara sahilindeki hazineye ait, yani hepimizin olan parsellerin 30 yıllığına, “yap işlet devret” modeliyle özel şirkete devrini onaylaması. Bu örnekleri çoğaltmak mümkün ancak açıkça görülüyor ki, konu kamusal alanlar olan kıyılar olduğunda, merkezi iktidar da, muhalif yerel yönetimler de rant ilişkilerinden payını alıyor ve kıyıların işgalini ve ekolojik yıkımını destekliyorlar. Kıyılar bugün Türkiye'de, pek çok doğal yaşam alanında olduğu gibi, öyle büyük bir meta değer olarak kapitalist ilişkilerin çemberinden kalıyor ki, kiralama yöntemleri bunlarla da bitmiyor. Pek çok kıyıdaki imar planlarında; “Turizm tesis alanı” nitelenen ve turistik tesis olarak başvurulan ancak konut olarak pazarlanan projelerle, Bodrum'dan Çeşme'ye, Dikili ve Ayvalık, Altınova'ya kadar bu kıyılardaki işgaller hızla sürdürülüyor. Tüm bu örnekler, ki maalesef bunlarla sınırlı da değil, Türkiye'nin deniz, göl, akarsu varlığının ayrılmaz parçası olan kıyıların ne ölçüde metalaştırıldığını, rantın ve sermayenin hem merkezi iktidar hem de yerel yönetimler aracılığıyla kıyıların gasp edildiğni açık biçimde gösteriyor. Açıkladığımız gerekçelerle, tamamen hukuksuz olan bu kiralamalara, bir de kiralamalar dahi olmadan gerçekleşen fiili işgaller eklendiğinde, kıyılardaki işgal ve ekolojik yıkımın korkunç boyutlara ulaştığını görüyoruz. Bizler önce ayrı ayrı yerellerde verdiğimiz kıyı mücadelelerimizi, bir araya gelip Kıyı Haraketleri Dayanışma Ağı'nı kurarak güçlendirdik. Şimdi ise, KIYIDA olarak tüm ekoloji örgütlerini, demokratik kitle örgütlerini ve yaşam savunucularını dayanışmaya davet ediyoruz. Kıyılar için daha geç olmadan, hep birlikte sesimizi birleştirelim ve yükseltelim: Kıyılar hepimizin, kiralayamazsın!"

Kıyı Hareketleri Dayanışma Ağı'nın basın açıklamasının imzacıları arasında şu sivil toplum hareketleri yer alıyor: