İzmir’in Sağlık ve Tıp Alanında Güncel Önemi

İzmir’de, Smyrna Asklepionu döneminden, günümüzün Tıp Fakültelerine dek, Sağlık ve Tıp alanındaki çalışmaları, kuruluşları, eğitsel, bilimsel, teknolojik yenilikleri ve ilerlemeleri incelemek, bu makalenin amacıdır.

I. Smyrna Asklepionu

İzmir; Antik çağdan günümüze, Ege Bölgesi’nin, yalnız kültür, eğitim, ticaret merkezi ve liman kenti değil, aynı zamanda önemli bir sağlık merkezidir.

Antik çağda tıp eğitimi de yapılan sağlık merkezlerine Asklepion adı verilmiştir.

Asklepionlar, özellikle Ege bölgesi gibi “varlıklı” ve deniz ulaşımına yakın bölgelerde gelişmişlerdir.

Örneğin Ege Bölgesi’nde;

• Smyrna (İzmir),
• Pergamon (Bergama),
• Ephesus (Efes),
• Kos (İstanköy),
• Knidos (Datça) Asklepionu tanınmıştır.

İzmir kenti, İzmir Asklepionu yanısıra, kuzeyinde Bergama Asklepionu, güneyinde Efes Asklepionu ile önemli bir sağlık merkezi olmuştur.

Yazılı kaynaklarda 2 ayrı Smyrna Asklepionu’ndan ve İzmirli ünlü hekimlerden söz edilmektedir (1-5):

a) Antik çağda, ilk olarak Bayraklı’da kurulan İzmir kenti ve burada yer alan Smyrna Asklepionu (Fotoğraf 1),

b) İÖ 4. yüzyılda, Kadifekale (Pagos) ile deniz arasındaki düzlüğe inen İzmir kentinin Smyrna Asklepionu.

Örneğin İzmir’de yaşamış olan Hekim Hermogenes’in Halkapınar (Diana Hamamları) (Fotoğraf 2)’da bulunan mezar taşında (Fotoğraf 3) (British Museum), 72 adet tıp yapıtının yazılmış olduğu belirtilmiştir (6-8).

Yine İzmir’de Agamemnon Kaplıcaları (Fotoğraf 4) ünlü bir sağlık (hidroterapi) merkezi ve yaralanmış “Gladyatörlerin” sağlık aradığı bir yer olmuştur.

Fotoğraf 1. Eski Smyrna (Bayraklı), Asklepios ve ölü kahramanlar kutsal alanı, Solda Asklepios Sunağı (https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/307869)

Fotoğraf 2. Diana Hamamları (Halkapınar Gölü). İzmir’in tarihsel tatlı su kaynağı (Döğer E. İzmir'in Smyrna'sı).

Fotoğraf 3. Smyrna’da yaşamış olan Hekim Hermogenes’in (İ.S. 1., 2. yy) mezar taşı  yazıtı (British Museum) (6-8).

Fotoğraf 4. Agamemnon Kaplıcaları (Balçova), antik çağın hidroterapi merkezi, antik çağdan beri işlevsel olmuştur (1900).

II. İzmir’de Sağlık alanında Gelişmeler

İzmir ve Ege bölgesinin, kültürel ortamı, özgün doğası, ılıman iklimi, denizle bağlantısı, liman kenti olması, hızlı nüfus artışı, batıdan ve doğudan yoğun göç alması, nüfusunun hızla artması sonucu, antik çağda olduğu gibi bölgede yeni sağlık merkezlerinin ve tıp fakültelerinin kurulmasına yol açmıştır.

Tarihsel süreç de, geçen yüzyılda, İzmir’de yabancılara ait bazı küçük hastanelerin kurulduğu görülmektedir (9).

Bunla birlikte, geçtiğimiz yüzyıl içinde kurulmuş ve güncel olarak ayakta olan;

• İzmir Devlet Hastanesi (Konak Doğumevi, 1851) (Yeşilyurt Atatürk EAH, 1982),
• Alsancak Devlet Hastanesi (Fransız Hastanesi) (1857),
• Eşrefpaşa Belediye Hastanesi (1908) (Fotoğraf 5),
• İzmir Göğüs Hastalıkları Hastanesi (1910),
• Dr. Behçet Uz Çocuk Hastanesi (1947),
• Karşıyaka Devlet Hastanesi (1970) gibi köklü sağlık kurumları, yeni girişimlere de destek olmuştur (10).

Örneğin, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Tıp Fakültesi, kuruluşunda, geçici süreler, bu kurumların ev sahipliğinde, varlıklarını sürdürmüşlerdir (Tablo I).

Fotoğraf 5. Eşrefpaşa Belediye Hastanesi (1908), DEÜTF “İzmir Tıp Fakültesi” döneminde (1 Mart 1978-20 Temmuz 1982), İzmir Belediye Başkanı İhsan Alyanak (1.04.1924- 3.03.2008)’ın oluru ile işlev görmüş, öğrenci klinik eğitimleri burada yapmıştır. EÜTF’nin de kuruluşunda, 1972 yılına dek, Üroloji, Dermatoloji, vb kimi klinikler burada eğitim yapmıştır.

Tablo I. İzmir’de Sağlık Bakanlığına bağlı kamu ve özel kuruluşlardaki toplam hekim, diş hekimi, sağlık çalışanlarının dağılımı ve toplam sayısı (2024).  http://www.izmir.gov.tr/once-saglik#

	Hekim	Diş Hekimi	Sağlık Çalışanı	Personel	Yatak
Kamu	7 880	681	30 303	38 864	8 860
Özel	2 992	1 895		18 015	2 971
Toplam	10 872	2 576		56 879	11 831

III. İzmir’deki Tıp Fakülteleri

Güncelde İzmir’de 6 devlet ve 2 de özel üniversiteye bağlı olmak üzere, toplam 8 Tıp Fakültesi bulunmaktadır.

Devlet Üniversitesi Tıp Fakülteleri;

1. Ege (20 Mayıs 1955),

2. Dokuz Eylül (1 Mart 1978, 20 Temmuz 1983),

3. Katip Çelebi (14 Temmuz 2010),

4. Bakırçay (26 Mart 2018),

5. Demokrasi (7 Eylül 2016),

6. Sağlık Bilimleri Üniversitesi (30 Haziran 2020),

Özel Üniversitelere bağlı Tıp Fakülteleri;

7. Ekonomi (26 Temmuz 2014),

8. Tınaztepe (18 Mayıs 2018).

IV. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi

Güncel olarak İzmir’de, sağlık ve tıp alanında, çağdaş dünya ölçeğinde önemli gelişmeler olmuştur.

Bilimsel anlamda bu çalışmalar Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi (EÜTF)’nin, 20 Mayıs 1955’de kuruluşu ile başlamıştır (ME Bakanı Prof. Dr. Ahmet Özel).

Böylece, Batı Anadolu ve Ege Bölgesi’nin antik çağdan bu yana, önemli tıp ve sağlık merkezi olan İzmir’ de (1955); İstanbul (1933) ve Ankara (1945)’dan sonra, Cumhuriyet Dönemi’nin Üçüncü Tıp Fakültesi kurulmuştur.

İstanbul Üniversitesinden Ord. Prof. Dr. Muhiddin Erel (Fotoğraf 6), önce Ege üniversitesi Tıp Fakültesi Kurucu Dekanı (02 Mart 1955) ve Ege Üniversitesi Kurucu Rektörü olmuştur (11.3.1958).

EÜ Tıp Fakültesi’nin sonraki iki Dekanı, Prof. Dr. Yusuf İzzet Birand (Fotoğraf 7) (1 Mart 1958- 8 Nisan 1961) ve Prof. Dr. Vehbi Göksel (Fotoğraf 8,9) (9 Nisan 1961-1962) dir.

    Fotoğraf 6. Ord. Prof. Dr. Muhiddin Erel (1889-1986), Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Kurucu Dekanı (20 Mayıs 1955-1 Mart 1958) ve Ege Üniversitesi Kurucu Rektörü’dür (11.03.1958 – 10.03.1960) (2006 TÜBİTAK Hizmet Ödülü).

Fotoğraf 7. Prof. Dr. Yusuf İzzettin Birand (Brante) (1902-12 Şubat 1968), EÜ Tıp Fakültesi’nin kuruluş döneminin ikinci Dekanı (1 Mart 1958 - 8 Nisan 1961) ve EÜTF Çocuk Cerrahisi ve Ortopedi Kliniğinin kurucudur. Ankara Üniversitesi Rektörlüğü (1955-1957)  ve Cumhuriyet Senatosu İzmir Üyeliği  (15 Ekim 1961 – 12 Şubat 1968) yapmıştır.

Fotoğraf 8. Prof. Dr. Vehbi Göksel (1914-02.06.1992), EÜ Tıp Fak. Dekanı (1961-1962), EÜ Rektörü (28.10.1965 - 27.10.1967).   

Fotoğraf 9. Rektör Prof. Dr. Vehbi Göksel dönemi; EÜ’nin üst yönetimi ve kurucu öğretim üyeleri.

1. Sıra: Prof. Dr. Halis Alagöz, Vali V., Prof. Dr. Vehbi Göksel (4. Rek), Prof. Dr. Mustafa Uluöz (2. Rek), Ahmet Tahtakılıç (MV).

2. Sıra: Prof. Dr. Mehmet Dokuzoğuz, .., Prof. Dr. Nahide Altan, Prof. Dr. Hıfzı Güner, Prof. Dr. Bedii Şakir Toktay, Prof. Dr. İsmail Ulutaş, Prof. Dr. Emin Faik Üstün.

3. Sıra: Prof. Dr. Dilşad Elbrus, Prof. Dr. Mustafa Harmancıoğlu, Prof. Dr. Halidun Civelekoğlu, Prof. Dr. Fuat Erlaçin, Prof. Dr. Yusuf Vardar (5. Rek), Prof. Dr. Lütfü Özgüç.

V. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi

Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, başlangıçta, Ege Üniversitesine bağlı “İzmir Tıp Fakültesi” adı altında “1 Mart 1978” günü kurulmuş;

– Rektör Prof. Dr. Hakkı Bilgehan (Fotoğraf 10),

– Dekan Prof. Dr. Hamit Özgönül (Fotoğraf 11), ve

– Prof. Dr. Mehmet Tiner (Fotoğraf 12),

“20 Temmuz 1982” den sonra Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi adını alması ile yeni bir dönem başlamış ve

– Rektör Prof. Dr. Ömer Yiğitbaşı (Fotoğraf 13),

– Dekan Prof. Dr. Şakir Fadıloğlu (Fotoğraf 14) olmuştur.

İzmir’de, Bornova’dan sonra, İnciraltı Yerleşkesinde; tarih, sosyoloji ve coğrafya açısından çok verimli ve varsıl bir çevrede;

Balçova Dağı eteklerindeki Agamemnon Kaplıcaları (Fotoğraf 4) ile İzmir Körfezi yakınındaki doğal bir alanda kurulmuş olan Dokuz Eylül Tıp Fakültesi kısa sürede, bilimsel, eğitsel, sağlık alanında önemli gelişmeler sağlamış,

– Özellikle Prof. Dr. Namık Çevik (Fotoğraf 15) ve

– Prof. Dr. Mehmet Füzün (Fotoğraf 16), Rektörlük dönemlerinde,

– Tıp alanında yeni teknolojilerin İzmir’e gelmesine liderlik yapmıştır (11,12).

Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, çağdaş Hastanesi, Laboratuvarları, Anabilim Dalları, Araştırma Merkezleri, Deney Hayvanları Laboratuvarı, Enstitüleri, Kütüphaneleri, yetiştirdiği bilim insanları ve bilimsel alandaki ulusal ve uluslararası düzeydeki başarıları ile kısa sürede, Türkiye’nin sayılı Tıp Fakülteleri arasında yerini almıştır.

                

Fotoğraf 10. Prof. Dr. Hakkı Bilgehan (Ege Üniversitesi Rektörü: 1977-1980).

Fotoğraf 11. Prof. Dr. Hamit Özgönül (İzmir Tıp Fakültesi Dekanı: 1 Mart 1978 – 1 Mart 1979).

Fotoğraf 12. Prof. Dr. Mehmet Tiner (İzmir Tıp Fakültesi Dekan: 1 Mart 1979 – 20 Temmuz 1982).   

        

Fotoğraf 13. Prof. Dr. Ömer Yiğitbaşı (1918- 12.03. 2006) Dokuz Eylül Ü. Rektörü: 20.07.1982-31.07.1987.

Fotoğraf 14. Prof. Dr. Şakir Fadıloğlu (1932, Gaziantep -  ) Dokuz Eylül Ü. Tıp Fakültesi Dekanı: 31.08.1982 - 31.08.1985.

Fotoğraf 15. Prof. Dr. Namık Çevik (10.11.1934, Beyşehir- 8.05.2018) Dokuz Eylül Ü. Rektörü: 01.08.1987 - 6.08. 1996.

Fotoğraf 16. Prof. Dr. Mehmet Füzün (1952, Akhisar-) Dokuz Eylül Ü. Rektörü: 2008-2016.     

VI. İzmir Tıp Fakülteleri: Yatak ve Öğretim Elemanı Durumu (2024).

İzmir’de güncel olarak çalışan 8 Tıp Fakültesi’nin saptayabildiğimiz, hastane yatak ve öğretim elemanları ile ilgili sayısal bilgiler aşağıda verilmiştir (Tablo II).

Tablo II. İzmir’de bulunan tıp fakültelerinin yatak ve öğretim elemanı sayıları (2024).

https://yokatlas.yok.gov.tr/lisans-panel.php?y=103410457&p=2050&pr=1

https://tip.deu.edu.tr/tr/sayilarla-tip-fakultemiz/

https://ubs.ikc.edu.tr/BIP/BusinessIntelligence/Officer/Academicians

https://yokatlas.yok.gov.tr/2022/lisans-panel.php?y=209610021&p=2050&m=1

https://yokatlas.yok.gov.tr/lisans.php?y=111110175

Tıp Fakültesi	Yatak Sayısı	Araş. Gör.	Dr. Öğ. Gör.	Dr. Öğ. Üye	Doç.	Prof.	Toplam
Ege	1806	(1099)	52	58	73	280	466
Dokuz Eylül	1100	(880)	23	26	124	236	386
Katip Çelebi	1050 (Atatürk)	(2)	4	45	73	99	221
Bakırçay	520 (Çiğli)	(178)	6	36	29	29	94
Demokrasi	479 (Buca DS)	-	-	34	13	9	56
SBÜ	-	-	-	-	3	7	10
Tınaztepe	111 (Buca),
100 (Galen)	-	-	32	13	45	90
Ekonomi	-	-	-	26	9	9	44

VII.  Sonuç

– Cumhuriyetin 2. yüz yılına başladığımız günümüzde, Ege Bölgesi’nin merkezi olan İzmir’de, antik çağdan bu yana süregelen sağlık alanındaki yenilikçi eğitim ve uygulama geleneği, güncel çağdaş gelişmelerle eş zamanlı olarak devam etmektedir ve bölgenin büyük sağlık ve sağaltım gücü oluşmuştur (Tablo III) .

– Doktor ve Öğretim üyeleri, sürekli çağdaş dünyadaki gelişmeleri öğrenmek için çaba göstermektedir.

– Bu amaçla yurt dışı eğitime önem verilmektedir.

– Çoğu kendi sağladıkları olanaklarla ya da ailelerinin desteği ile yurt dışı eğitim için, Avrupa, ABD, Çin, Japonya, Kore vb ülkelere eğitim almak, yenilikleri öğrenmek, ortak projeler yapmak, elde ettikleri bilgileri ülkelerine getirmek için çaba göstermektedir.

– Bu açıdan bakıldığında, İzmir’de yetişmiş olan doktorları, yurt dışı eğitim yapmak için çaba gösterdikleri ve yeni teknolojilerin Türkiye’ye getirilmesinde liderlik yaptığı dikkati çekmektedir (13-15).

– Örneğin, Türkiye’de kimi Bilim Dalları’nın kurucuları ve öncüleri İzmir’den çıkmıştır:

Prof. Dr. İhsan Numanoğlu (Fotoğraf 17) (Çocuk Cerrahisi), Türkiye’de çağdaş Çocuk Cerrahisi Bilim Dalı’nın kurucusudur. ABD’de Uzman olmuş (1960), Türkiye’ye dönerek, EÜTF Çocuk Cerrahisi Anabilim Dalı’nı kurmuştur (2 Şubat 1961).

Prof. Dr. Veli Lök (Fotoğraf 18) (Artroskopi, Spor Hekimliği, Adli Tıp alanında Geçirilmiş işkence izlerinin saptanması), ) Türkiye’de, Artroskopi’nin kurucusu ve Spor Hekimliği’nin öncülerindendir.  Adli Tıp alanında, geçirilmiş işkence izlerinin saptanması konusundaki bilimsel çalışmaları nedeniyle uluslararası ödüller almıştır.

Prof. Dr. Orhan Süren (Fotoğraf 19) (Böhler’in Travmatoloji’de  Böhler Konservatif Sağaltımı), Türkiye’de Çağdaş “Konservatif” Travmatoloji Bilim Dalının Kurucusudur (1971).Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji AD’da görev yapmıştır.

Prof. Dr. Mehmet Tiner (Fotoğraf 12) (Vertebral Cerrahi), Prof. Dr. Mehmet Tiner (12 Ağustos 1929-21 Mayıs 2003 Güzelbahçe-İzmir). Dokuz Eylül Tıp Fakültesi (İzmir Tıp Fakültesi) Ortopedi ve Travmatoloji AD’nın kurucusudur (1 Mart 1978). İzmir Tıp Fakültesi döneminde Dekanlık yapmıştır.

Prof. Dr. Mehmet Füzün (Fotoğraf 16) (Peritoneal karsinomatozis). Prof. Dr. Mehmet Füzün (Akhisar 2 Ocak 1952- ), Peritoneal karsinomatozis cerrahisi ve sağaltımı konusundaki yenilikleri Türkiye’ye getirmiş ve DEÜTF GC Kliniği’nde uygulamıştır.

      

Fotoğraf 17. Prof. Dr. İhsan Numanoğlu (1928- 30.04.2010),

Fotoğraf 18. Prof. Dr. Veli Lök (1932-),

Fotoğraf 19. Prof. Dr. Orhan Süren (1931-27 Haziran 2021).

– Bu öğretim üyeleri, kurslar düzenleyerek, bilimsel yayın yaparak, güncel olarak “On Line” toplantılar düzenleyerek bilim dünyasına liderlik yapmaktadır.

– Sağlık ve Tıp alanındaki üst düzey yöneticilerin de “liyakatli”, “eğitim” ve “bilim” alanında “geniş görüş açılı” ve “yurtdışı eğitime açık” olması önemlidir.

– Türkiye’den daha çok sayıda genç bilim insanlarının yurt dışı eğitim yapabilmesi için özendirici ve destekçi olunmalıdır.

– Günümüzde, dijital teknolojinin de etkisi ile bilim ve teknoloji olağanüstü bir hızla değişime uğraktadır.

– Örneğin, Aydın doğumlu ve yerel bir ailenin çocuğu olan Mustafa Zeki Paşa (1849-1914), Osmanlı Dönemi’nde, Almanya’ya çok sayıda Tıbbiyeliyi eğitim için göndermesi ile tanınır (16).

– Mustafa Zeki Paşa, 1899 yılında, lider özelliği taşıyan 5 Askeri Doktoru Almanya’ya uzmanlık eğitimi için göndermiştir.

– Bu doktorlar; İstanbul’a dönerek, uzmanlık alanlarında ilk çağdaş eğitimi başlatmışlar, ilk yabancı (uluslararası) yayınları,  bilimsel ve deneysel araştırmaları yapmışlar ve ilgili bilim dallarının kurucusu olmuşlardır:

• Hamdi Suat Aknar (Patoloji, Deneysel Patoloji, Coğrafi Patoloji, Dermato Patoloji, Kanser Savaş),
• T. Recep Örensoy (Adli Tıp),
• Orhan Apti (Kurtaran) (Beyin Cerrahisi, Ortopedi),
• Hasan Ali (İç Hastalıkları),
• Salih Zeki.

– 1932 yılında, Nobel Komitesi’nin İstanbul’dan seçici “nominatör” olarak görevlendirdiği Hamdi Suat Aknar; Fransa’da eğitim gören ve “Sekretin” hormonunun salgılanma yerini bulan Kemal Cenap Berksoy Nobel Ödülü’ne aday gösterilmiştir (16).

– Yeni bilimsel ve teknolojik gelişmelerin ışığında, kurucu öğretim üyelerimizin, tıp eğitiminde “reformcu” bir tutumla başlatmış olduğu tıp eğitimi, genç kuşak bilim insanlarının liderliğinde, bilimsel ve dijital teknolojik güncel gelişmelerin ışığında, güncellenerek devam etmektedir.

– Şunu da belirtmeliyim ki, 16 Kasım 1966 günü başlamış olduğum Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’ndeki öğrencilik yılarımdan bugüne dek; tüm bu sağlık kurumlarında çalışan öğretim üyeleri, hekimler, hemşireler, sağlık teknisyenleri, görevliler ve diğer çalışanların, yıllar yılı büyük bir özveri, disiplin ve emekle çalıştıklarını gördüm ve tanık oldum.

– Özellikle tıp fakültelerinin kuruluş yılarında görev yapmış olan büyük hocalarımızın, bizim kuşakların ve diğer genç kurucuların olağanüstü bir güç ve emekle her türlü engeli geçtikleri de bir gerçektir.

– Sağlık alanında son yıllarda yaşanan “sorunlar”, “aymazlıklar”, “yönetimsel” beklenmedik yanlışlıklar karşısında, bilinen ve bilmesi gereken şu ki; Meslek, hekimlik, bilim, insan ve vatan sevgisi ile yapılan bu çalışmalar,  hekimler, sağlık çalışanları ve diğer görevliler açısından bir kültüre dönüşmüş, bir bayrak gibi elden ele geçmiştir.

Sonuç olarak;

•  Cumhuriyetin yeni yüz yılında,
•  Sağlık ve Tıp alanında İzmir’de ortaya konulan çalışmalar;
•  Yetişen genç öğrencileri,
•  Öğretim üyeleri ve bilim insanları,
•  Üretilen sağlık hizmetleri yanı sıra,
•  Bilimsel değeri yüksek yayınlar, patentleri,
•  Uluslararası alanda elde ettikleri başarıları ile
•  İçinde yaşadıkları toplumun sağlık sorunlarını çözme konusundaki gayretleri,
•  Cumhuriyet ve Atatürk devrinin, bilim ve çağdaşlaşma yolunda, kuşaklar boyu süren başarısının kanıtıdır.

Tablo III. Güncel olarak, çağdaş gelişmelerle eş zamanlı, İzmir’in sağlık ve sağaltım alanındaki varlığı.

Kaynaklar

1. Akurgal M. Bayraklı Höyüğü-Smyrna. 9470,bayrakli-hoyugupdf.pdf

2. Tanrıver Akar D. Smyrna Asklepios Kültü. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 2017;38:117-130.

3. Tozan M. Bir Sağlık Kenti Olarak Antik Symirna. Smyrna-İzmir Kazı ve Araştırmaları II. eds: Yolaçan B, Şakar G. Ersoy E. Yayın No:10, İstanbul: Oksijen Matbaa, Ege Yayınları, 2017;243-256.

4. Tozan M. Aristeides ve Galenos’un Eserlerinde Symirna. Smyrna-İzmir Kazı ve Araştırmaları, I. Çalıştay Bildirileri. Eds: Ersoy A, Şakar G. İstanbul: Oksijen Matbaa Ege Yayınları, 2015; 271-285.

5. Döğer E. İzmir'in Smyrna'sı Paleolitik Çağ'dan Türk Fethine Kadar. 3. Baskı, İletişim Yayınları, 2016;196. ISBN 9789750504549

6. Wasson DL. Pausanias' Description of Greece. Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 06 Eylül 2017.

7. Malay H. Tıp ve Tarih Üzerine 88 Kitabı Olan Smyrnalı Hekim Hermogenes’in Mezar Taşı. Sosyal tarih ve Arkeoloji.

8. Petzl G. İzmir'deki yazıtlar I. bölüm: mezar yazıtları, ölümünden sonra verilen onurlar, mezar epigramları (Die Inschriften von Smyrna teil I:Grabschriften, postume Ehrungen, Grabepigramme). 260 |aBonn :|bDr. Rudolf Habelt Gmbh,|c1982.

9. Ocak B. Osmanlı Dönemi’nde Faaliyetleri Süren İzmir’deki Gayrimüslim Hastaneleri. Belgi Dergisi 2019;2(18):1607-1624.

10. Kuruluşundan Günümüze Ege Üniversitesi, İzmir, 703-710.

11. Canda MŞ. 45. Yılında, İzmir Tıp Fakültesinden, Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesine (1 Mart 1978–1 Mart 2023). Ajans Bakırçay 01.03.2023.

12. Canda MŞ. Smyrna Asklepionu’ndan Günümüz: Türkiye’de Çağdaş Tıp Eğitiminin Gelişmesi ve Dokuz Eylül Tıp Fakültesi’nin Kuruluşu. Ajans Bakırçay 01.01.2024.

13. Canda MŞ. Prof. Dr. Mehmet Tiner’in biyografisi ve Türk ortopedik cerrahisine katkıları (12 Ağustos 1929-21 Mayıs 2003 Güzelbahçe-İzmir). Turk J Hip Surg 2021;1(1):1-11.

14. Canda MS. Prof. Dr. Veli Lök’ün (9 Şubat 1932, İzmir) Biyografisi “Türkiye’de Artroskopinin Başlaması ve Geç Fiziksel İşkence İzlerini Saptayan Bilimsel Metodların Bulunması”. Turk J Hip Surg 2022;2(1):100-130.

15. Canda MŞ. Prof. Dr. Orhan Süren (1931-27 Haziran 2021)’in Biyografisi: Türkiye’de Çağdaş “Konservatif” Travmatoloji ve İzmir’de Travmatoloji Bilim Dalı Kurucusu. Turk J Hip Surg. 2022; 2(2): 159-178 | DOI: 10.5505/TJHS.2022.66376.

16. Canda MŞ. Turkish Medical Pathology History I: Hamdi Suat Aknar Biography, 1873-1936.. Nobel Kitab., İstanbul, 2022; 486.

Prof. Dr. M. Şerefittin Canda    

[email protected]