Talihin talihsizliğe, talihsizliğin talihe dönüştürülmesi olayı

Eşlerin karşılıklı olumlu tutum ve davranışları ile ileride esenlik yurduna dönüşebilen aile kurumu ve evlilik birliği hakkında sözlerimize son verirken gerçek manada talih ve mutluluğu taşrada yada uzaklarda değil, yanı başımızda olduğuna ilişkin görüşümüzü değişik açıklama ve gerekçelerle ortaya koyduk. Destek kabilinden tarih sayfalarından bu inancımıza tanıklık edip belki kanıtlayacak 20. yüzyılın ortalarına doğru resmen yaşanmış olağandışı şahane bir tarihi evlenme öyküsüne değineceğiz. Dünya kraliyet tarihinde aşk evliliğinin gizemli talihini, krallığın şaşalı yaşamına gözünü kırpmadan üstün gören benzersiz bir evlenme olayına şahit olunmuştur. Eşsiz bir olay olduğu kolaylıkla söylenebilir, zira tarihte hükümranlık makamını rakibinden kapabilmek için insanlar yapmadıklarını bırakmazken, bu kere tam aksine bir padişah hem de kocaman bir imparatorluğun (İngiltere) kralı olarak sırf maşuku ile evlenme uğruna tahtından gönül rahatlığıyla feragat etmeyi yeğlemiştir …

İşte evlilikte yatan talihin gizemli mutluluğunu ve kerametini kaçırmamak için üşenmeden İngiltere gibi büyük bir ülkenin krallığına (20 Ocak-11 Aralık1936) bir çırpıda tercih eden yüce şahsiyet, İngiliz tarihinin biricik hükümdarı olan VIII. Edvard’dır (1894-1972). Hem de çok ilginçtir iki kere evlenip boşanmış ABD’li Wallis Wordfield Simpson adlı sıradan dul bir bayanın aşkı uğruna. Evlenmenin büyüleyici tılsımına yakalanmış bu yüce insanın gösterdiği büyük fedakarlık ve özveri karşısında şapka çıkarıp saygıyla eğiliyorum. Tanrının huzurunda kendilerine sonsuz rahmet diliyorum. Kısaca denebilir ki, O evinin sade kocası olmasını, devletinin kralı olmasına tercih etmiştir. Takdir ederseniz ki, söz konusu fedakarlık her babayiğidin harcı değildir.

3 – Sorunları Giderme ve Tutumları Yaklaştırmada Sihirli Kavram

(Anladım)

Kim olursa olsun ayrı karakterli, huylu, tutumlu, farklı kültürlü, şahsiyetli ve davranışlı iki kişinin arsalıksız bir ömür boyu yan yana yaşaması kolay bir iş değildir. Ancak ailenin içinde ortalarda gezinen, barınan, kol kanat geren, yer bulan ortak yarar, ideal, hülya, beklenti, dilek, istem ve gelecek gailesi gibi pek çok saik ve sebeple her türlü psişik zorluğa karşın eşlerin evlilik yaşamını birlikte götürüp üstesinden gelinmeyi kolaylaştırmaktadır. Doğal olarak asgari müştereklerdeki azami uyum ve uygunluk evlilik yaşamını daha da kolaylaştırır. Aksi takdirde belki çekilecek yaşam ve katlanacak ortam olmazdı. Fakat tecrübelerle bilindiği gibi genellikle benzer esaslar üzerinde gelişerek yükselen, ortak payda zemininde evlilik yaşamının sürdürülmesi, her geçen gün tahmin edilmediği kadar daha da törpülenip durulmaktadır. “zaman ve sevgi /aşk” tedavi edici merhem gibi çok şeyin üstesinden gelir. “Evlilikte de kıdem alınca dengesizlikler bile dengeye dönüşür” denilir, doğrudur katılırım.

Ortak payda üzerinde ne kadar sağlam anlaşma ve birliktelik elde edilse bile, yine de anlaşmazlık ve uyuşmazlıkların önünün alınmayacağı ya da çekişmelerin şöyle böyle devam edebileceği herkesin malumudur. Bu yüzden her şeye rağmen yine de ortalarda direnmeler, diretmeler, sürtüşme ya da ağız dalaşmaları, kavgaları sürüp gidebilecektir. Bir raddeye kadar ortak yaşamın tuzu biberi gibi sayılan senli benli kavga, ufak tefek gürültü patırtıların önünün bir yerde alınması şarttır. Aksi takdirde taraflar bu alışıla gelmiş olumsuz anları sineye çekip katlansalar bile yine de boşu boşuna birbirinin elinden veya azgından yorgun düşmüş olurlar. Bu durumlar seyrek cereyan etse de ağız tatları beyhude yere kaçmış yada yaşam keyifleri zedelenmiş olur.

Bazen hiçbir olumlu gelişme veya arpa boyu bir ilerleme ve düzeltme sağlanmadan uzunca yıllar devam edegelen çekişmelerin belirli hayat sorunlarından ve yaklaşım farklılığından kaynaklandığında kuşku yoktur. Neden ve nereden kaynaklanırsa kaynaklansın söz konusu fikir ayrılıkları bir bakıma müşterek yaşamın çıkmazlarıdır. Kanımca anlayışlı eşlerin yıllarca bu tür senli benli tartışma ve sürtüşmeleri devam ettireceklerine söz konusu sorunların üzerine doğrudan doğruya gitmelerinde sayısız yararı vardır. Böylece yersiz çekişmeler kökünden çözümlenip zamanla sona erer. Zira süregelen ağız dalaşlarının sık olması sıkıntı verir, fazlası azdırır, aşırısı tahammül sınırını aşıp bardağı taşırır. Üst üste birikmesi isyan ettirir, kazan kaldırmaya kadar gider. Makul düşünen insanlar için daima geçimli orta yolun bulunması hiç zor iş değildir. Nasıra basmadan, sorunlar had safhaya varmadan, bu kadarı da olmaz arkadaş demeden eşler birbirlerine anlayış göstermeye çalışmalıdırlar. Karşı tarafın makul ve haklı istemlerini kulak ardı etmemelidir. Vurdumduymazlıktan gelmek kabalığın ve anlayışsızlığın kendisi olduğu unutulmamalıdır. Umursamazlık eninde sonunda evliliği çıkmaza sokar ve bitirir. Yanlış tutumunda revizyona gitmeyen ve davranışlarında düzeltmeye yanaşmayan doğal olarak yaptıklarının sonucuna katlanır. Ancak geçimsizliğin ağır bedelini suçlu-suçsuz aramadan, sorumlu-sorumsuz sensiz demeden aile fertlerinin hepsi bir türlü sineye çeker.

Her aile birlikteliğinde varlığını az-çok ve şöyle-böyle hissettiren sorunlar yumağı “evlilik sendromu”ndan başka bir şey değildir. Peki “evlilik sendromu” diye nitelenecek onca sorunun üstesinden üzeri küllenmeden, üstü örtülmeden nasıl gelinecektir! Karşılaşılan zorluk nasıl başarılıp aşılacaktır! Bu konuda önemli bir birikimimi değerli okuyucularımla paylaşmak isterim. Çeşme–Dalyan’da tanıştığım değerli bir şahsiyetten sohbetlerinde duyup öğrendiğim bir kavramın bu konuda sorun giderici sihirli bir formül olabileceğini düşündüm. Bu düşünceyle bütün ailelere önermeye karar verdim. İşte kılavuzluk yapacak o sihirli kavram.

Kendisiyle tesadüfen yazlıkta tanışma saadetine eriştiğim güler yüzlü, dinamik, sportmen, cana yakın, içten ve alçak gönüllü bir kişiliğe sahip olan Emekli Albay sayın Abdi Korkmaz her konuştuğumda, o sırada ağzımdan çıkan sözleri can kulağıyla dinleyip özümsedikten sonra, adeta üzerine basarcasına “Anladım, anladım” kavramını kullanır. Zamanla Sayın Albay’dan “anladım” sözcüğünü duymaya öylesine alıştım ki, faraza mübarek ağzından “anladım” kavramını duymadığımda kendisine bir şey anlatmadığımı sanmaya başladım. Zira ağzından duyduğum her “anladım” kavramı bende geriye hiçbir sorun kalmadığına ilişkin inanılmaz derecede bir rahatlık yaratır. Alışmış kudurmuştan betercesine söylediği “anladım”ları öylesine bana güven hissi verir ki, duyduğum keyfi anlatamam. Maalesef bu durum o hal aldı ki, utanmasam kendisinden yalvar yakarmaya bile başlayacaktım. Albaycığım ne olur beni anladımlarından mahrum etme, fakat şükürler olsun otomatiğe bağlanmış lütfünden buna gerek bile kalmadı. Bilmem sevdiğinden mi, dudak okumasından mı, yoksa dileğimi belli belirsiz ağız titreşimlerimin saydığından mı, ard arda “anladım” larını yağdırmaya başladı. Yağdır mevlâm su gibisi! Söz aramızda bu acemiliği yüzünden kullanmaya mecbur kaldığım biricik teşekkürümü boşuna kaçırmış oldu, beni de bedavadan bir teşekkür harcamaktan kurtarmış oldu. Ne yapalım kendi düşen ağlamaz! Sineyi millete gitmeden, cezasını kendisi sineye çeksin…

Normal olarak ister anlamayan ister anlamazların zor öğrenme kabiliyetini ya da anlayışsızlığını göz önüne getirirseniz, “anladım” kavramının kandil gibi mübarek kıymetini anlarsanız. Kavrama ile algılama niteliği ve niceliği bakımından “anlamak” fiilinden türetilip içselleştirilen “anladım” sözcüğü, “öğrenmek” yükleminden gelen “öğrendim” kavramından bir üst derece ve yüksek perdeye taalluk eder. Türklerin dedeleri meğerse boşuna dememişler “Anlayana sivri sinek saz, anlamayana davul zurna az”.

İşte değerli Albay Abdi Korkmaz arkadaştan öğrenip hafızamın bir köşesinde saklı duran “anladım” kavramını, karı kocalar arasında süregelen sorunların gerek giderilmesinde, gerekse tutumlarının birbirine yaklaştırılmasında sorun giderici çok yararlı bir kavram olarak rol oynayacağını düşündüm. Ama bir sorunu çözmek amacıyla tartışırken, asla gelişi güzel biçimde anlatmak olmaz. Konunun üzerine basa basa sabırla anlatmak şarttır. Kuşkusuz muhatabın dikkatini yeterince çekip anlaştıktan sonra ondan “anladım” kavramını dinlemek ve gereğini yapmak paha biçilmez çok hoş bir gelişme olacaktır. Fakat zamanla kendi deneyimlerimle öğrendim ki, tek başına “anladım” kavramı dahi bazen yeterli gelmemektedir. Bundan dolayı bende “tamam” kavramını ona eklemeyi gerekli gördüm. Yani topu topuna iki sözcüklü “anladım, tamam” hayatım oldu. Böylece kendiliğinden sağlanan uyumla ilk adımda eşlerin yaşamları inanılmaz oranda kolaylaşıp keyifli olacaktır. Kanımca söz konusu ifadeye birde “canım” eklenirse pek âlâ olur: “Tamam canım anladım”. Sonuç olarak “anladım” kavramı ondan, “tamam” önerisi benden, “anladım, tamam” söylemek de sizden olsun. Güle güle kullanınız…

4 - Çocukların Talih ve Talihsizlik üzerinde Etkisi

A – Genel Olarak

Sosyal içerikli biyolojik temel yapının kervanına sonradan çocuklar katıldığında onun işlevsel boyut ve çapını genişletmektedir. Bir kere her doğan çocuk tek başına ailenin talih veya talihsizliği üzerinde doğrudan etkili olur. Bundan dolayı soyut anlamda her yeni çocuğun doğması kendi başına kesin kes bir talih konusu değildir. Öncelikle her çocuğun sağlık durumu önemli bir sorun olarak öne çıkar. Sapa sağlam dünyaya gelen her çocuk, adeta saadet kuşu gibi talihin taçlanmasıdır. Buna karşın özürlü doğan çocuklar ailede malullük derecesine göre talihsizliğin daniskası olur. Öte yandan çocuğun gelişim çağında ileriki yıllara ait temel eğitim, sosyo-psişik eğilim, pedagojik yönelim ve yönetim bakımından sergilediği davranış doğruluğu, yanlışlığı veya bozukluğu ailede mevcut talih ve talihsizlik statüsünü olumlu-olumsuz katsayısıyla derinden etkiler. Olumlu gelişmeler ne kadar sevindirici ve mutluluk verici karşılanırsa, buna karşın olumsuzlukları da o denli üzücü, ürkütücü ve mutsuzluk sebebi olur. Bundan dolayı talih ve talihsizlik yönünden nisbi (rolatif) bir durum arz eder.

Çocuklar büyüyüp evlendiklerinde mevcut yapıdan kopmalar şeklinde yeni oluşumlar meydana gelir. Yeni yapılar ile ilişkilerin niceliği ve niteliği, gelin-damat, analar ve babaların birbirlerine karşı tutumları, olgunluk dereceleri, karakter ve şahsiyetleri cümleten belirleyici rol oynar. Karşılıklı ilişkiler iyi ve ideal yönde gelişirse “ne âlâ”, fakat aksine kötü giderse diğer taraf evin çocuğunu adeta kaparcasına birlikte götürüp uzaklaştırmaktadır. Böylece eşini kökünden koparan ruh sağlığı bozuk karı kocalar az değildir. Bu yüzden çocuklarının yüzüne yıllarca hasret kalan nice anne babalar vardır. İşte gidişat ister iyi olsun, ister kötü olsun, her zaman anne baba için şöyle veya böyle bir evlat sorunu vardır. Nitekim Şair Şehriyar anılan eserinde (I.Kısım, No: 49) mevcuda gizem katan melankolik duyguyu ne hoş vermiştir :

Heyder Baba, dünya yalan dünyadı

Süleyman’dan, Nuh’tan galan dünyadı

Oğul doğuran, derde salan dünyadı

*

Her kimseye her ne verip alıpdı

Eflatun’dan bir guru ad galıpdı

*

Her şey doğru ve istenildiği yol ve yönde devam edip gelişme gösterse dahi, tesis edilen yapıdan bağımsız yepyeni bir yapı kurulduğundan, ilerlemiş yaşlarında anne babalar birbirinin enisi olarak yine kendi hayat sorunları ve meşgaleleriyle baş başa kalmış olurlar. Mevcut vaziyet tam anlamıyla “ihtiyarlığın enisi” durumundan başka bir şey değildir. Evliliğin sihri konusunda B.Portinari “Evlilik bir kitaptır. Birinci bölümü nazım, diğer bölümü nesirdir” demiştir. Özdeyişte büyük oranda doğruluk payı vardır, katılırım. Kanımca “Evlilikte, aşkın şiirinden sonra gelen nesir bölümünde, hiç kuşkusuz ihtiyarlığın enisi oldukları yazılmıştır”.

B – Çocukların İmtihan Vesilesi Yapılması

Yaratan çocukların imtihan vesilesi sayılması konusuna Kuran’da değinip çok değişik açılardan açıklık getirmiştir. Öncelikle çocuklar anne babası için imtihan vesilesi sayılmıştır: “Doğrusu mallarınız ve çocuklarınız sizin için bir imtihandır. Büyük mükafat ise Allah’ın yanındadır” (Tegabün15). Hükümde çocukların varlığı imtihan konusu yapılmakla, bir yandan çocuklu aileleri aşırı derecede yersiz böbürlenmekten alıkoymuş, öte yandan çocuksuzlara da en büyük mükafatın Tanrı’nın yanında olduğunu belirtmekle, onların gönüllerini almıştır.

Nitekim anılan doğrultuda Al-i İmran Suresi’nin 10. ayetinde “Herkes bilmelidir ki, inkar edenlerin ne malları ne de çocukları Allah’ın huzurunda kendilerine bir fayda sağlayacaktır” hükmüne yer vermiştir. Ardından bir ana babanın yaşayabileceği en kötü dramı trajik bir olay içinde açığa vurmuştur. Bu acı gerçek şudur: “Günahkar kimse sırf o günün azabından kurtulmak için çocuklarını…bile fidye verip tek kendisini kurtarmak ister” (Mearic 11-14). Bundan daha acıtıcı bir durum ne olabilir!

5 – Ailede ve İşyerinde Mutluluk Oranları

Bir mısralık şiirde aranan “gençliğin iyi dostu, ihtiyarlığın enisi” ni evlilik düzeni içerisinde bulunacağını gerçekten hiç tahmin etmemiştim. Fakat tesadüfen düşünsel bazda yaptığım inceleme ve arayış beklenmeksizin beni evlilik kurumuna götürdü. Adres doğrudan evlilik birliğine işaret ediyordu. Anı gelişme beni hayrete düşürmekten alıkoymadı desem yanlış olmaz. Ummadık sonuç beni ister istemez konunun ipuçlarını ve ayak izlerini evlilik birliğinde aramaya sevk etti. Bu doğrultuda başlatılan araştırmalarla edinilen bilgiler düşüncemin doğruluğunu kanıtladı. Varsayımda yanılmamıştım. Hatta aksine doğru olduğunu ortaya koymuştur. Gelinen nokta bu yönden insanlık karşısına açılan yeni bir penceredir. Açılan pencere evlilik birliğine yeni bir perspektif sunmaktadır. Sözü edilen gelişme kuşkusuz evlilik kurumu bakımından hatırı sayılır önemli bir kazanımdır. Bundan dolayı toplumun temel yapı taşı olan ailenin yeniden yapılandırılmasında evlilik kurumunun bu açıdan iyice gözden geçirilip sağlamlaştırılması gerektiğine eskiye oranla daha fazla inanıyorum. Bundan dolayı talih ve talihsizliğin büyük çapta önemli ana kaynağı olan evlilik biriliğinin değinilen doğrultuda yapılandırılıp sağlamlaştırılması açısından bir yandan temel eğitim programlarının hazırlanıp yürürlüğe konulması, öte yandan her düzeyde gerekli çaba ve katkıların bu alanda yoğunlaştırılıp etkin adımların atılması kaçınılmaz gözükmektedir.

İleri sürdüğümüz görüşün doğruluk ve sağlamlığını test etmek isterken, daha önce gerçekleştirilen bir başka önemli araştırmayı anımsadım. Birkaç yıl önce yapılan istatistik bir araştırma ve çalışmada “ailede ve işyerinde mutluluk” konusu işlenirken ürkütücü bir gerçek dikkatimi çekmişti. Hatta derslerimde üzerinde durmuştum. Nitekim söz konusu önem dolayısıyla 2008 tarihinde Gazi Üniversitesi’nce düzenlenen “Vatandaşlık Sempozyumu”nda sunduğum tebliğde diğer önerilerimle birlikte dile getirmiştim (1). Fakat ne yazık ki, şimdiye değin üzerinde pek durulmayan ve yeterince değerlendirilmeyen rapordaki “mutluluk oranları” sadece birbiriyle çelişmeyip, aksine tam anlamıyla çatışır boyutta bulunuyordu. 2004 yılında yayınlanan istatistikte (2) bütün olumsuz gelişme ve erozyona rağmen, yine de aile içi mutluluk oranının işyerlerine nazaran ileri derecede iyi ve tatmin edici olduğu anlaşılmıştır.

Değinilen raporda aynı kişilerin işyerlerindeki mutluluk derecelerinin orantısız düşüklüğü aile içi mutluluk oranıyla karşılaştırılmayacak kadar ürkütücü olduğu ortaya çıkmıştır. Şöyle ki, evde ve aile ortamında mutluluk oranı %80’in üzerinde seyrederken, ne yazık ki, işyerinde bu rakamın %43’lere kadar gerilediği görülmüştür. Söz konusu fark aile lehine olmak üzere yaklaşık %50 gibi kabul edilemez seviyededir. Açıklanan mutluluk oranı aile bakımından tatmin edici olmakta, buna karşın işyeri hayatı ve düzeni açısından düşüklük derecesi sağlıklı ve randımanlı çalışma verileri ve koşulları açısından kötü bir gösterge oluşturmaktadır. Toplumsal ve kurumsal boyutta ortaya çıkan zafiyetin, her şeyden önce verimli çalışma ve randımanlı üretimi hayli olumsuz etkileyeceği doğaldır. Anılan rakamdan çalışma alanlarında mutsuzluk düzeyi ile orantılı olarak önemli bir şeyin iyi yolda ve doğru yönde gitmediği sezilmektedir. Ailenin geleneksel yaşam tarzına karşın insanların pek fazla arkadaş ve meslektaşın bulunduğu, birbiriyle kaynaştığı, yeni yeni insanlarla karşılaştığı ve tanıştığı işyeri ortamlarında daha da neşeli ve keyifli olacaklarından, şahsen aksini beklerken ortaya çıkan düşük mutluluk rakamı beni derinden sarsmıştır doğrusu. Dışarıdan kuşbakışı bakıldığında inanılacak gibi gözükmüyor, fakat dramatik gerçek. Demek ki, mevcut vaziyet beklendiği gibi iç açıcı olmadığı bir yana, aksine pek olumsuzmuş. Arada geçen bunca zaman sonra, gerçek durumun ne merkezde olduğunu muhtemelen kimse ve bir yetkili merak etmiyor. Halbuki, söz konusu oranlar, her yıl kontrol edilmesini gerektirecek nitelikte ve ehemmiyettedir.

Şüphesiz kurumlardaki baskın mutsuzluk havası çalışanların sosyo-psikolojik durum ve düşüncelerini derinden etkilediğinden, anılan idari rahatsızlıklar kaçınılmaz olarak aileye taşınarak oralarda ortaya çıkıp, mevcut mutluluklar üzerinde olumsuz sonuçlar doğuracaktır. Bu çarpıklık böylece iki tarafı keskin bıçak gibi aile, toplum ve kurumların üzerinde Demokles kılıcı gibi habire sallanıp durmaktadır. Nitekim şahsen ben bile sahip olduğum bunca cesaret, şecaat, sabır, merhamet ve dolgun mutluluk felsefeme rağmen hukuk ve bilimin, üstün beşeri ve ilmi ahlakın zirvede olması gereken çalıştığım kurumda (D.E.Ü. Hukuk Fakültesi), tam aksine değinilen olumsuzlukların en daniskasını bilfiil yaşadım ve ister istemez sineye çekmek zorunda kaldım. Macerası çok hazin ve ibret vericidir.

Olumsuzluğun giderek kronik hastalığa dönüşmeden ve sarsıcı kanserojen etkileri oluşmadan, sorunun mümkün mertebe ortadan kaldırılması için ulusal bazda ele alınıp uygun tedavi ve rehabilitasyon yöntemlerine başlanması gerekmektedir. Bu amaçla kalıcı toplumsal ve kurumsal eğitim programlarının hazırlanıp rehabilitasyon planlarının uygulamaya konulmasının kaçınılmazlığı âşikardır.

Sözlerime bu konuda son verirken, kendi tecrübelerimi aktarmak isterim. Kanımca bu konuda en önemli olumsuz etkenlerden birisi ve belki en önde gelen sebeplerden biri, Türkiye’de çok kullanılıp kanunsuzluğu adeta kamçılayan boş bir lakırdıda yatmaktadır. Bilindiği üzere çoğu vatandaşlarımız kurallara uygun davranması için uyarıldığında gocunmadan, umursamadan ve sonucunu hiç düşünmeden sürekli dile getirdikleri yersiz söylem şudur: “Boş ver arkadaş, burası Türkiye! Burada her şey olur! İşte yaptım oldu…” Hukuk Devleti’nin önünde duran ve sırıtan sosyo-psişik kocaman engellerden biri. Türk devletini hukuksuzlukla kuşatan çarpık ve umursamaz zihniyet ve tutum budur. İşte Türkiye Cumhuriyeti’ni “Hukuk Devleti” olmaktan alı koyan -mücadele edilmesi gereken- büyük sorun.

Aile konusuna ilişkin sözlerime son verirken, dışarıda kolay bulunmaz talihi evlilikte yakalayıp birbirinin elinden doyasıya mutluluk kevser’ini içmiş olanları bestekar Celal Abacı’nın “Uşşak” makamında bestelediği Kemal Özcan beyin Can Suyu adlıyla ünlenmiş şarkısını armağan etmekten kendimi alamıyorum:

Ne bir çiçek koparmıştım

(Can Suyu)

*

Ne bir çiçek koparmıştım

Ne bir kalpte yer almıştım

Yıllar yılı yalnızlıkla

Bomboş geçecek sanmıştım

***

Bir bakışla kalbim yaktın

Hayatıma mâna kattım

Ben sevdadan habersizken

Can suyunu sen, sen uzattın

***

Hem sevildim hem de sevdim

Aşkı candan aziz bildim

Başıma taç yaptım seni

Aşkın önünde eğildim

Bir bakışla kalbim yaktın

Hayatıma anlam kattın

Ben sevdadan habersizken

Can suyunu sen, sen uzattın

6 - Değerlendirme

A – Ailede Mutlu Yaşamak

Bu araştırmada evlenme aşamasında Evlendirme Memurları’nca herkesin gözü önünde adaylardan –teke tek- alınan “evet” sözü (evlenme andı) üzerine gençlik yıllarında başlayıp eşlerin özveri, eşgüdüm ve işbirliği sayesinde ömür boyu onur, kıvanç ve mutlulukla sürdürülen yoldaşlığın tam manasıyla “gençliğin iyi dostu ve ihtiyarlığın enisi”nden başka bir şey olmadığı bütün çıplaklığıyla gözler önüne serilmiştir. Hatta tam aksine eşlerin koşulsuz sözleri üzerine kurulan evlilik birliği yalnızca söz konusu özlem ve hülyanın en başta gelen karakteristik tipi olmakla kalmayıp bizzat ömür boyu devam edegelen can yoldaşlığının kendisi olduğu anlaşılmıştır.

Mevzuatımızda bu görüş ve inancın doğruluk derecesini kanıtlayan hukuki düzenlemeleri bulmaktayız. Nitekim “gençliğin iyi dostu” anlayışıyla yola çıkıp ihtiyarlığın enisi” biçiminde süregelen can yoldaşlığının bireysel ve toplumsal dayanakları ve emelleri sadece Evlendirme Memurları’nın sözel sorusu üzerine karı kocanın birbirine karşı “evlenme andı”nda yer almamıştır. Bunun yanı sıra hukuksal temelleri ve idealleri Medeni Kanun’un buyurucu hükümlerince paylaşılmıştır. TMK..nun “Evliliğin Genel Hükümleri” başlığını taşıyan 185 ve devamı maddeleri evliliği sürdürme açısından değinilen amaçları yükümlülük biçiminde düzenlerken şöyle demiştir:

“…Eşler, bu birliğin mutluluğunu elbirliğiyle sağlamak ve…beraberce özen göstermekle yükümlüdürler.

Eşler birlikte yaşamak, birbirine sadık kalmak ve yardımcı olmak zorundadırlar…”.

B – İşyerinde Mutluluk

Birkaç sene önce değerli meslektaşım Prof. Dr. Mehmet Sadık Acar’ın âni ölümü üzerine yazdığım ayrıntılı armağan yazıda Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi yerleşkesinde 30 Mayıs 2008 – Cuma günü yapılan cenaze töreninde, bir olay fazlasıyla dikkatimi çekip, kendi zavallı cenazemi taşıma işine değinmiştim. Söz konusu yazımda meğerse pek farkında olmadan sadece ihtiyarlık enisimi aramış, biricik kızımı dahi aklıma ve hatırıma getirmemiştim. Taşıma külfetini paralı dört taşıyıcıya bırakıp gerisini Allah’a havale etmiştim. Orada has-bel kader şöyle demiştim: “Genellikle cenaze törenlerine içimden gelmedikçe katılmıyorum. Kendi cenazem için de asla kimseden hiçbir beklentim yoktur. O kadar ki padişahların keskin kılıç hakkı gibi hocalık hakkımı ayaklar altına alıp kürsümü gasp eden, dersimi çalanlardan bile artık çalınıp çırpınanları geri istemiyorum. Alın götürün istediğiniz kadar, diyorum... Hatta naaşım, kimsenin haberi olmadan eşim ve 4 paralı hamal tarafından taşınması için tanrıya ricada bulunmuşumdur. Yaratan bana yeter, artar bile…”.

Sonradan bu halisane dileğim bununla da sınırlı kalmadı. 27 Aralık 2011 tarihinde 67. doğum yıl dönümümde emekliye ayrılacaktım. Birkaç gün önce temiz ruhunun güzelliği güler yüzüne yansımış Yüksek Okulumuzun özel kalem şefi Sayın Nuran Fidan’a uğrayıp bir gün önce odamın anahtarını iade edeceğimi bildirmek amacıyla makamına gittiğimde “Hocam o gün size uğurlama töreni yapacağız” deyince, “olmaz, asla istemem, Nuran hanım” diye yanıtladım. Üzüntüyle “Yapmayın hocam, kabul edin lütfen…” dediğinde kapıdan çıkmak üzereydim ki, arkamdan “Ne olur hocam geliniz!” diye sözünü yineleyince kendisine şöyle seslendim: “Nuran Hanım kurumdan bir acı çay dahi istemem”. Kapıyı kapayıp odadan çıktığımda herhalde ardımdan çok hayıflanıp sarsılmıştı bu sözümden. Çünkü hemen hemen aynı tarihlerde Fakülte’ye intisap etmiştik. Bir kereciliğine de olsa bunca yıl birbirimizi asla incitmemiştik.

Son gün melankolik bir kafa ile odamın kapısını son kere açıp kısa bir süreliğine etrafı kolaçan edince, gözlerimin önünden günler, aylar, yıllar sinema şeridi gibi süzüldü gitti. Kalkıp yıllarca ömrümü geçirdiğim harikalar diyarını andıran, o anda viraneye dönmüş odamı son kez kapatıp değerli nezih personel arkadaşlarıma hem “Allaha ısmarladık” demek, hem de “anahtarı iade” etmek amacıyla odamdan dışarı fırladım. Kalemde Nuran Hanımla vedalaşırken, çok duygulandı, saygısından elimi öpmek istediyse de fırsat vermedim. Aramızdaki sözleri unutmuşçasına yine güleç yüzle “Hocam, herhalde haberiniz vardır. Ayın 29’unda yılbaşı dolayısıyla Hukuk Fakültesi ile birlikte size uğurlama töreni yapılacaktır. Hepimiz sizi bekliyoruz” dedi. Bu nazik sözüne karşılık şöyle demek zorunda kaldım:“Nuran Hanım daha önce de size söylediğim üzere kurumsal olarak hiçbir şey istemiyor ve bir beklentim asla yoktur. Maalesef gelmeyeceğim. Arkadaşların hepsine çok teşekkür ederim. Allaha Ismarladık. Hepinize başarılar ve mutluluklar dilerim. Cümleten hoşça kalınız…” . Hey gidi günler deyip oradan ayrıldım.

Bu samimi dileğimi öyle bir huzur içinde söylüyordum ki, uzunca süren yıllar içinde her arkadaşın özel günlerine katılıp, gereken katkıları fazlasıyla yapmış bulunuyordum. Fakat ne çare ki veda gününde bana acı bir çay dahi içiremiyorlardı. Büyük bir olasılıkla bunun da burukluğunu içlerinde yaşıyorlardı…O değerli arkadaşlara bu üzüntüyü asla yaşatmak istemezdim, fakat ne çare ki, uzun yıllar içinde karşılaştığım namertlerin reva gördükleri adaletsizlikler bana bu olanağı bırakmadı. Değerli personel arkadaşların, bu özür ve duruşumu nazarı afla karşılayacaklarına eminim. Yıllar içinde deneyle herkesten önce onların hem adalet düşüncesine sahip bulunduklarını, hem de biz hocalara daha fazla saygılı olduklarına tanık oldum. Umarım kusura bakmamışlardır.

IV – Düşüncemin Kuran’da Fikri Temelleri ve Dayanakları

1 – Düşünsel Temelleri ve Dayanakları

Yazıyı bitirmek üzereyken, bir gecenin alacakaranlığında zihnimin bir köşesinde yeni kıvılcımlanma oldu. Kendi kendime şöyle düşündüm: Hayatın belirleyici bir realitesi olarak ileri sürdüğümüz hipotez doğru ise, asaletine inandığım Kuran’ı Kerim’de mutlaka temel fikri dayanak, sos-psişik iz, sağlam kanıt ve gerekçelerinin de bulunması gerekir. Olmaması zaten tuhaf kaçardı. İnsanları karanlıktan aydınlığa çıkarma (3) iddia ve idealini taşıyan (İbrahim 1; Hadid Suresi, Ayet 9); onları doğru yola ileterek mutluluk vadisine ulaştıracağını vadeden (İsra, Ayet 9) hayli iddialı bir başyapıttan aksi asla beklenemezdi. Yoksa inandırıcığı, güvenirlik ve haklılığı iyice zedelenirdi. Varsayımın ayaklarının sağlam yere basması açısından değinilen arayış ve araştırmanın yapılması gerekirdi. Belirtilen inançla savın izlerini kuran’da tetkik etmeye karar verdim.

Şimdiye değin Kuran üzerinde genellikle “insan–toplum, iman - ilim, ebedi yaşam, İslâm hukuku, özellikle miras hukuku ve eşlerin mirasçılığı alanında derinlemesine aydınlatıcı çalışmalarım olmuşsa da, evlilik ve karı koca ilişkileri hakkında genel bilgilerin dışında özel bir çalışmam olmamıştı. Fakat bu bana yabancı ve uzak bir konu da sayılmazdı. Önce kendi birikim, çalışma ve eserlerimden başlayarak incelemeye koyuldum. Ardından ilahi eser üzerinde araştırmaya girişecektim. Uzunca bir zaman alan çalışmalarım esnasında pek önemli bilgi, sağlam bulgu ile doyurucu kanıt ve emarelerine rastladım. Ortaya çıkan sonuç harikaydı, düşüncemde hiç yanılmamıştım.

A – İnsan’ın Yaratılış Öyküsü

“And olsun, insanı biz yarattık…

 ve biz ona şah damarından daha yakınız”(Kaf 16)

Gerçekten Kuran’da insan kavramı, evlilik kurumu ve karı koca ilişkileri konusunda kayda değer ehemmiyetli açıklamalar mevcuttur. Tanrısal kitapta insanın yaratılış evreleri safha safha anlatılmıştır. Ayrıntılara girmeden önemle belirtelim ki, insanın yaratılışı sanıldığı kadar kolay olmayıp hayli güçlüklerle olmuştur. Nitekim Allah-ı Teâlâ’nın kendisi sahip olduğu sınırsız, üstün kudretine rağmen, anılan zorluğu açıkça ikrar etmekten kaçınmamıştır. Kuran-ı Kerim belirtilen yaratma olayını şöyle açıklamıştır: “And olsun ki, biz insanı zorluklar içinde yarattık” (Beled, 1, 4). Kısaca sanıldığı gibi basit bir üfleme ile olmamıştır. Belki ayrıntılarına kadar çok ince bir tasarım, planlama, programa sonucu üstün maharetle zahmet ve meşakkat çekilerek medya getirilmiştir. Gerçekten insanoğlu gerek anatomik, biyolojik, fizyolojik ve organik yapısı, gerekse ruhsal donanım, mekanik çalışma sistemleri ve dolaşım ağları açısından göz önüne alındığında adeta makro âlemin küçültülmüş mikro dünyası gibidir. Organizasyon ve donanım itibariyle olağanüstü yüksek teknoloji harikasıdır. Ayrıca mükemmel ruh, duygu, düşünce dünyasına sahip olarak, çok zengin bir zekâ ve bilinç hazinesiyle mücehhez eşsiz bir şaheserdir. Maymunla dahi kaba görüntü benzerliği dışında asla mukayese edilemez. Zira insanoğlu hiçbir yaratığa nasip ve kısmet olmayan olağanüstü bir uygarlık ve kültürel hazinelerle yaratmıştır. Yüksek derecede bilgi biriktirme kapasitesiyle donatılmıştır. İşbu üstün ikram ve bahşişin sonucu olarak yaratan, başka hiçbir canlıya yüklemediği yükümlülük ve sorumlulukları da beraberinde yükleyerek uygun karşılığını beklemiştir. Bizzat insanın kendi hayrı ve yararına olduğuna inandığı söz konusu beklentide adalet ölçüsünü önemserken şöyle gözetmiştir : “Allah her nefsi, ancak gücünün yettiği ölçüde mükellef tutar” (Bakara 286) ve “Allah hiç kimseyi verdiği imkandan fazlaca yükümlü kılmaz” (Talak, 7).

Anılan açıklamalarda insanın yaratılma ve türetilmesine ilişkin olarak özetle şu bilgiler verilmiştir: Gerçekten biz İnsanı “sudan” (Nur, 45, Furkan, 54, Mürselât 29); “topraktan ve meniden” (Rum, 20, Fâtır,11); “ilk başta pişmiş çamura benzeyen balçıktan” (Secde 7, Rahman 14); “tek nefisten” (Nisa,1, En’am, 98, Zümer, 6) “ve aşılanmış yumurtadan” (Alak 2); “Türlü merhalelerden geçirerek” (Nuh, 14); “aralarında ilişkiler kurmak amacıyla her şeyden çift çift” (Zariyat, 49); “erkek ve dişi olarak” (Kıyame, 39; Hucurat, 13); “kendi nefsinizden eşler” (Nahl 72); “iki eşi” (İnsan 39); “çiftler kılıp” (Fâtır,11), “birbirine karşı denemek” (Muhammed, 4), “imtihan edilmek üzere görür ve işitir biçimde” (İnsan, 2), “basiret ve idrak sahibi kılıp” (Enam, 104), “yeryüzüne yerleştirip türeterek” (A’raf, 10, Muminun, 79) kaynaşıp “huzur bulsunlar diye kendi yanında eşini verip” (A’raf, 189, Nahl, 72) “bu suretle çoğalsınlar diye” (Şura, 11) yarattık...

Çok ilginçtir ki, Rum suresinin 21. ayeti kerimesinde eşler arasında kaynaşma sonucu meydana gelen sevgi dahi yüce yaratanın varlığının önemli kanıtlarından biri olarak sayılmıştır: “Kaynaşmanız için size kendinizden eşler yaratıp aranızda sevgi ve merhamet ortaya çıkması da O’nun varlığının delilidir”.  Gayet güçlü ifadelerle sınırsız bilgi alanına değinirken “Allah her şeyi hakkıyla gayet iyi bilmektedir” (Al-i İmran, 73; Ahzab, 54). Ardından “Biz yaratmaktan habersiz değiliz” demiştir (Müminun, 17).

B – Çift Çift Yaratmanın Amacı

Prensip olarak çiter çifter yaratmanın temel amaç ve hedefleri kendi ifadesiyle şöyle belirtilmiştir :

1) “Sizi çifter çifter yarattık ki” (Nebe, 8), “düşünüp öğüt alasınız” (Zariyat, 47- 49).

2) “Birbirini sevip rekabet ederek yarışmak, birbirinize karşı imtihan vesilesi kılmak” (Furkan, 20, Maide, 48).

3) Bilahare kudret verip türeterek dünyaya “halife” kılmaktır (Bakara 30; En’am 165; A’raf 69,74; Yunus 14, 73; Neml 62;Fatır 39; Sâd 26).

İnsanların yaratılış cevheri itibariyle aynı fıtrattan yaratılmalarına ve aralarında herhangi bir fark bulunmamasına rağmen, “herkesin yaptıklarına göre dereceleri vardır” demek suretiyle (Zuhruf 32; Ahkaf 19) tıynet, niyet, düşünce, davranış, karakter ve iş görme yetenekleri bakımlarından aynı olmayıp farklı oldukları belirtilmiştir. Kuran’a göre belirgin farklılığın temelinde ise bir yandan “insanın pek hırslı ve aceleci yaratılmış olması” (Enbiya 34; Mearic19), bunun yanı sıra “mal sevgisine de aşırı derecede düşkün” bulunması yatmakta (Adiyât 8); öte yandan “İnsanoğlunu hakikaten şan ve şeref sahibi kılınıp…onları diğer yaratılanların bir çoğundan cidden üstün kılınması” gelmektedir (İsra 70). Bu suretle öteki dünyada yapılacak muhakemede kişinin eylemlerinin tanıklığı meselesinde “insan kendi kendinin şahidi” kılınmıştır (Kıyame 14). Kendi kendisinin tanıklığı yönteminde artık hiçbir kayırma, kaytarma, baştan savma ve inkarcılık olmadığından bundan daha güvenilir kestirme bir usul olmaz.

Bu doğrultuda John Wooden karakter ve şöhret ayırımı analizinde, gerçek ölçü olarak şu önemli tavsiyede bulunmuştur: “Karakterinize şöhretinizden daha çok önem verin; çünkü karakteriniz, aslında ne iseniz odur, oysa şöhretiniz, başkaları sizi ne sanıyorsa odur”. Gerçekten “karakter” ne ise odur, fakat “şöhret” bazen yanıltıcı olabilir. Bir kişi başkalarını yanıltabilir veya insanlar görüntüye bakarak onun hakkında yanılabilir. Bundan olacak ki, ben insanların görüntüden çok daha ötede itibarlarına fazlasıyla yatırım yapmalarını ve bu değerlerini layıkıyla korumalarını sağlık veririm.

Edinilen bilgilerden anlaşıldığına göre Tanrı, bahşedilen şan, şeref ve üstünlük uğruna, insanoğlunu yeryüzüne halife kılarken, “Adem’e bütün isimleri bildiren” (Bakara 31); “söylemeyi öğreten” (Rahman 2,4); “oku” diyen (Alak 3); “bilmediklerini belleten ve kalemle yazmayı talim eden” (Alak 4-5) ilk başöğretmen gibi davrandığı açıkça ortaya çıkmaktadır. Sırf bu hadise, insanoğulları ve nesilleri için ne büyük şeref, onur ve kıvanç meselesidir.

C – Öncelikle Kendini Tanıma

“Kendine bir anlam arayan tek varlık insandır” (T.H. White)

Üstün emeğin sonucu yaratılan insanın muhteşem varlığı yaratan için öylesine övgü vesilesi olmuştur ki, Rum suresi’nin 30. ayeti’nde “insanın fıtratı” hakkında peygamber ile konuşurken, “İşte dosdoğru din budur” demiş, ardından hayli hayıflanarak mealen şu tespitte bulunulmuştur: “Ne yazık ki, insanların çoğu bunu bilmezler”. Belirtilen konuşma üzerine değinilen ayeti kerimeyi bir kere daha gözden geçirince, iyice anladım ki, İslâm felsefesinde “Önce kendini tanı, sonra Allahı tanı” (Men aref-e nefsehu, feged aref-e rebbehu) vecizesinin ifadesi söz gelimi sıradan bir ifade olmayıp, aksine pek farkına varmadan gizemli bir yaratılış sırrını içinde barındırıyormuş meğer…Her türlü minnet ve şükran duygusunun üstünde, sarf edilen bunca tanrısal merhamet, emek ve lütfü insanoğlu hakkıyla düşünüp takdir etmelidir.

Kendini tanıma ve tanımlama gereksinimi doğrultusunda Arnei Warren “Kendinizi tam olarak tanımadan, kendinize eksiksiz bir güven duymanız mümkün değildir” demiştir.

2 - Dostun Dostu Sormadığı Gün

 A – Genel Olarak

Kuran tüm dostluk çaba ve imalarına rağmen, dostun dostu görmemezlikten gelip hiç sormadığı kıyamet gününün ıstırari durumundan söz etmiştir. Edindiğimiz bilgilere göre, insanlık tarihinde bir defaya mahsus gerçekleşip geleceği kesin olan (Nâziat 39) ve insanların yaptıklarını kendilerine haber vermek üzere (Tegabün 7) herkesin toplandığı (Casiye, 26) kıyamet günü / Yevmül-kiyame (Al-i İmran 77, 162, 185; Enbiya 47; Enkebut 25; İnsan 1,6; Kıyâme, 1; Zümer 24, 31, 60, 67) veya din günü /Yevmül-din (Fatiha 4; İnfitâr,15,17) olağanüstülüklerle dopdolu istisnai bir zaman süreci olacaktır. Bu konuda “Kıyamet gününe yemin ederim” (Kıyâme 1), “o gün zorlu gündür” der (Müddesir 9). Deyim yerinde ise sapla samanın birbirine karıştığı hengamede kimsenin kimse ile ilgilenememesi doğaldır. Söz konusu en aziz dostu dahi olsa!…Ansızın 7-8 ister şiddetinde birkaç saniyeliğine meydana gelen bir deprem sarsıntısı sonucu kendi derdimizle baş başa acınası halimizi göz önüne getirirsek değinilen gerçek bütün açıklığıyla anlaşılır sanırım. Hele gerçekleşeceği vaat edilen ahret yurdu denilen yevmül-ahır’de (Al-i İmran 114; Ahzab, 29) ve zaman da (Zariyat, 6), “yan çizmenin mümkün olmadığı” (Ta’ha, 107-108); “onlara sözde mazeretlerini beyan etmelerine izin verilmediği” (Mürselât, 36); “hiç kimse başkası namına bir şey yapamadığı” (İnfitâr,19); “fidye kabul edilmediği ve şefaat fayda vermediği” (Bakara, 123); “gizlenenlerin ortaya döküldüğü ve yardımcısı bulunmadığı vaktin” (Tarık, 9) iyi insanlar için söz verilmiş “mutlu gün”(Enbiya, 103), kötüler için “elem verici /azap günü” olduğunu bir düşünün (Duhan, 11). Bu arada adalet terazileri kurularak (Enbiya, 47), “kolay bir hesap ile hesaba çekilip” (İnşikak, 8), “ayırım günü veya hesap günü” (yevmül-fasl; yevmül-hesab) kısaca “hüküm veya karar günü” olarak belirlenmişse (Saffat, 21; Sad, 26,53; Mürselât, 13, 38; Nebe, 17). Böylece o güne değin görülmemiş baştan başa cereyan eden olağanüstü olayın olağan dışı velvelesi karşısında kaçınılmaz ilgisizlik ve güçsüzlüğün sebebi her bakımdan anlaşılır.

B - Kıyamet Günü

Allah Teâla kitabında “insanların hangisinin daha güzel davranacağını sınamak için ölümü ve hayatı yaratmıştır”  buyurur (Mülk, 2). Bu amaçla ister inanılsın, isterse inanılmasın önceden bir sınama günü belirleyip yeminle açıklanmıştır (Kıyame, 1 vd). Ayrıca kişilerin Allah’a karşı bahaneleri kalmasın diye de (Nisa, 165) peş peşe (Müminun, 44) kendi içlerinden ve lisanlarından peygamberler (İbrahim, 4) görevlendirip kitaplar göndererek tekrar tekrar öğüt vermekten, uyarmak ve müjdelemekten de uzak durmamıştır (Nisa, 80; Nahl, 82; Kehf 56; Ankebut, 18; Gaşiye, 21-22). Amaçlanan istemini gerçekleştirmek üzere kıyameti “tekrar diriltme günü” olarak ilan etmiştir. Kıyamette tekrar diriltme ve canlanma, dönüşü olmayan ilahi bir vaattir. Belirtilen söz ve saptamadan kesinlikle dönülmeyeceği en güçlü ifadelerle beyan etmiştir (Müminun, 16).

Sözü geçen uyarıların bir sonucu olarak –bu dünyanın yanı sıra- öteki âleme ait ebedi yaşamda kötü olaylarla karşılaşmamak için sonsuz üzüntüyle hayıflanaraktan “Ey insanlar! Kendinizi ve ailenizi, yakıtı insanlar ve taşlardan olan cehennem ateşinden koruyun” uyarısında bulunmuştur (Tahrim, 6).

Kitapta; sonsuz tanrısal azim ve kudretle “Birinci üflemenin sarstığının” ardından (Nâziat, 6); “depreminin müthiş bir şey olduğu” (Hac, 1); “güneşin katlanıp” (Tekvir, 1); “yıldızların döküldüğü” (Tekvir, 2; İnfitar, 2); “gök sallanıp çalkalandığı” (Tur 9); “göğün kağıt tomarları gibi toplanıp dürüldüğü” (Enbiya, 104); “gökyüzünün yarıldığı”(İnfitar, 1; İnşikak, 1); “erimiş maden gibi olduğu” (Meâric, 8), “sıyrılıp alındığı” (Tekvir, 11), “dağların yürütülüp serap haline geldiği” (Nebe, 20; Tekvir, 3, Tur 10); “atılmış yüne döndüğü” (Meâric, 9); “denizlerin kaynadığı” (Tekvir, 6); “birbirine katıldığı” (İnfitar, 3); “yer dümdüz edildiği, içinde bulunanları atıp boşaldığı” (İnşikak, 2); “kabirlerin içindekiler dışarı çıkarıldığı” (İnfitar, 4); “ikinci üflemenin devamında” (Nâziat, 7); “göz kamaştığı, ay tutulduğu, güneşle ay bir araya getirildiği” (kıyâme, 7-9); “göğün, bürünüp duman çıkardığı”nda (Duhan, 10); “insanların kendini kurtarma derdine düştüğü” (Meâric, 10-14); “defterinin eline verildiği” (İnşikak, 7,10) (4); “dönüşün sadece bir seslenmeye baktığı” (Nâziat, 13); “şüphe götürmeyen kıyamet gününde” (Hac, 7; Casiye, 26; Mümin, 59) “dost, dostu sormaz” (Meâric, 10) denilmiştir. Sözü geçen hengamenin olağanüstü koşullarında insan nasıl dostunu düşünüp halini sorabilir ki! Bir de sorguya çekileceği yaşam defteri eline tutuşturulmuşken! Hele dehşet verici olayların “göz açıp kapama veya daha az bir zamandan ibaret” (Nahl, 77) kısacık bir sürede olacağını düşünsenize …

Bırakın kıyamet gününün olağanüstü halini, bir kalabalık içerisinde en basit bir tehlike anında bile insanların karambolde neler yaptığını, neler çektiğini çoğu kimse gözüyle görmüş ya başkalarından duymuş ya da bizzat yaşamıştır. Sultan II. Abdülhamid’in ikinci oğlu Şehzade Abdülkadir Efendi’nin rezilce sürdürdüğü aile yaşamında tam anlamıyla sefalete sürükleyerek sonsuz çile çektirip ömrünü heba etmiş olduğu muhterem ilk eşi Pakize Mislimelek Hanımefendi tarihsel değerdeki anılarında söz konusu umursamazlık ve vurdum duymazlığın en acımasız tipik hallerine, sıcağı sıcağına yaşadığı olaylara değinmiştir. İkinci cihan savaşına denk gelen 1943 tarihinde Bulgaristan’ın Başkenti Sofya’da sürgün hayatı yaşarken, halkın Amerikan uçakları bombalarından sığınaklara kaçışını anlatırken şöyle yazmıştır: “Güzelim şehir yandı yakıldı, onca insan telef oldu. Sokaklarda yaralı ve ölüler vardı. Aman Allah’ım bu manzara ne kadar feci idi. Bombalar düştüğü vakit yer gök inliyordu. Ahali sokaklara boşalarak sığınaklara firar ediyordu. Tabii biz de hemen sığınağa koşuyorduk. Bu sığınaklar alimallah öyle pis yerlerdi ki izahı mümkün değil. Bereket versin oralarda fazla kalmıyorduk, …Ayrıca hiç kimse başkasını düşünmezdi, yalnızca kendi nefsini müdafaa ederdi. Yanındaki ölmüş, aç kalmış hiç umurunda dahi değildi. Can korkusundan ahali tuhaf bir hale girmişti. Yalnız analar evlatlarını düşünürler idi” (5)

Çetrefil toplumsal yaşam ilişkilerinin başında denge unsuru olarak adalet gelir. Dengeyi bozan, adaleti kökünden sarsan ise haksızlık ve hakkı çiğnemektir. Nitekim adaletin belirleyici rol ve önemine vakıf olan Tanrı da durmaksızın insanlara “adaleti emretmiştir” (A’raf, 29, Nahl, 90). Böylece “Adaletle hükmetmenizi emreder” derken (Nisa, 158); anam “hislerinize kapılıp adaletten sapmayın” tembihinde bulunmuştur. Kendisini dahi tanımlarken “adaleti titizlikle ayakta tutan” olarak nitelemiştir (Nisa, 135). Anılan vasfına uygun olarak “sözünü doğruluk ve adalet bakımından tamamlamıştır” (En’âm, 115). Bu yüzden gönül rahatlığıyla “Allah hiçbir kimseye haksızlık etmez” buyrulmuştur (Al-i İmran, 108).

Tüm belirtilenlerden dolayı Tanrı “hak” konusunda titiz olduğu kadar (Nisa 135), “haksızlık” konusunda da oldukça duyarlılık göstermiştir. Kendisinin asla haksızlık yapmayacağını söylemekle yetinmeyip, haksızlık yapanlar ve kötülüğe kalkışanlarla eksiksiz ciddi mücadeleyi yeğlemiştir. Adalet adına haksızlığa uğrayanlar hesabına savaşımını sürdüreceğine uyarılarla (tekdir) söz vermiştir. Kesin kes zalimlerin karşısında, mazlum ve masumların yanında yer almıştır. Kitabındaki buyruk ve sözleri son derece ibret verici ve dikkat çekicidir: Öncelikle “Hakla batılı karıştırmayın” buyurup (Bakara, 42); “insanları kötülük yapmaktan alıkoyacak nice önemli haberler gelmiştir” diye uyarmıştır (Kamer, 4). Ardından haksızlık yapanlara hitaben “Haksızlık edenler, hangi akıbete döndürüleceklerini yakında bileceklerdir” demiştir (Şuarâ, 227). Buna karşı haksızlığa uğrayanları çeşitli vesilelerle desteklemiştir. Örneğin açıkça kötülememe kuralından, kendilerini savunanlar istisna tutulmuşlardır. (Nisa, 148; Şuarâ, 227).

Gerçekten kıyamette Mahkeme-i Kübra’da da “her nefis kendi kazancına karşılık rehin” olup (Müddesir, 38), dünya hayatında bozulan dengeyi yerine getirmek, haksızlıkları gidermek, zalimler karşısında zulme uğrayanları kollamak, zorbalara hadlerini bildirmek (Şuarâ, 227) amacıyla kurulacak adalet terazilerinde “kendi çalışmalarından başka bir şey tartılmayacağını” vurgulamıştır (Necm, 39-41). Kötü işler gibi, “iyi davranışları da görmemezlikten gelmek olmaz” (Enbiya 94) denilerek “asıl iyilik o kimsenin bizzat yaptığıdır” (Bakara, 177). “Bu dünyada iyilik yapanlara iyilik vardır… Yalnız sabredenlere mükafatları hesaptan gayrı –üzerinde- ödenecektir” (Zümer, 10). O nedenle Allah insanları açıkça uyararak “Başınıza gelen herhangi bir musibet, kendi ellerinizle işledikleriniz yüzündendir” demiştir (Şura, 30). Bu yüzden sorumluluk yükü Tanrı’nın veya başkasının üstüne atamazsınız. Nitekim kitabın bir yerinde “Allah onlara zulmetmiyor, asıl onlar kendilerine zulmediyorlar…”(Ankebut, 40).

Belirtilen düşünce doğrultusunda olacak ki, vaktiyle ben de görevlerini yapmayanlara, layıkıyla yerine getirmeyenlere, savsaklayanlara, mazeret uyduranlara, nihayet sürekli türlü türlü mazeretlerin arkasına sığınanlara karşı, kendimce bir formül düşünmek ihtiyacını hissettim. Böylece mazeretten geçilmeyen bir ortamda “mazeretli yaşamı” kökünden yıkmak, buna karşı “mazeretsiz yaşamı” ödünsüz geçerli ve hakim kılmak amacıyla şu özdeyişi söylemek zorunda kaldım:

“Ben sizin bir tane değil, bin tane mazeretinizi kabul ediyorum,

fakat neden görevinizi yapmadınız!”

“Dönüşü olmayan kıyamet günü” (Rum, 43), dostun dostu soramadığı ve ilgilenemediği bir yana, duruşma gününe dair bambaşka bir sırrı dahi insanlarla paylaşmıştır. Yargılama esnasında“günahkar kimse sırf o günün ceza ve azabından kurtulmak için, evlatlarını, karısını, kardeşini, tüm ailesini ve yeryüzünde kim varsa hepsini fidye olarak verip tek kendini kurtarmak” ister diyerek önceden haber vermiştir (Mearic, 11-14). Söz konusu sanık bakımından ne kadar dehşetli bir olay….

Velhasıl Tanrı “Anlayana sivri sinek saz, anlamayana davul zurna az” kabilinden, ister kabul edilsin, ister edilmesin, son uyarısını yaparken sözü şöyle kesip atmıştır: “Kıyamet günü iş Allah’a kalmıştır”(İnfitar, 19).

4 – Kuran’a Göre İnsanın Esas Dostu ve Yardımcısı Allah’tır

Kuran’a göre en büyük dost ve esas yardımcı Allah’tır. “Bilmez misiniz” uyarısıyla başlayan Bakara suresi’nin 107. ayetinde bu konuya şöyle dikkat çekilmektedir: “Sizin için Allah’tan başka ne bir dost ne de bir yardımcı vardır”. Dostluk ve yardımcılık müjdesi yine Bakara suresinin 120. ayetinde tekrarlanmıştır. Ayrıca “insanları esenlik yoluna çağrı”da (Yunus, 25) “insanları karanlıktan aydınlığa çıkaran dost” olarak sadece Allah tanıtılmıştır (Bakara, 257).

V – Genel Değerlendirme

“Şans para ile satın alınmaz”

Şans ve şansızlık hakkında yazdığım yazı sona ererken, adet üzere genel bir değerlendirmeye tabı tutmaktan kendimi alıkoyamadım. Ruhumun derin duygularıyla otomatiğe bağlanmış uykusuz gecelerin düşünsel ufkunda, zorlu uğraşılarla yazılan bu yazının kapsamı giderek genişleyip başlangıçta pek ummadığım alan ve konulara uzandı. Talih ve talihsizlik kavramından yola çıkıp onun ışığında “gençliğin iyi dostu ve ihtiyarlığın enisi”ni ararken, konu hayatın başka alanlarına kaydı.

Söz konusu arayış evlilik kurumuna, karı koca ilişkilerine, bunların ışığında evlilik kurumunun yasal dayanakları ve tanrısal kaynaklarına dek genişleyip sürdü. Bu içgüdüsel yönelme ister istemez konunun ipuçlarını Kuran’ı Kerim’de izlerinin arayışına itti. Kaynaklar üzerindeki çalışma yaratılış öyküsü ile amacını karşıma çıkarmış oldu. İnsanın yaratılış öyküsü ve amacının ışığında ailenin temelini oluşturan evlilik birliğinde doğan özgün aşk, sevgi, merhamet, vefa borcu sayesinde sürekli birbirini koruma, kollama ve gözetlemenin açıklanmasına kadar vardı.

Değinilen düşünce ve incelemeler sonucu genellikle normal toplumsal yaşamın arkadaşlık mahfillerinde harıl harıl aranan dostluğun sembolleri yaratılış gizeminin mayaladığı evlilik biriliğinde ve karı koca ilişkilerinde tahminlerin hayli üzerinde bolca mevcut olduğu kanıtlanmıştır. Evlenme bağı ile başlatılan can yoldaşlığı ve refakatinin kıymeti bilindiği takdirde bir ömür boyu sürebilecek nitelikte ve güçtedir. Yeter ki, taraflarca yeşermesine imkan ve fırsat verilsin… Bu yüzden huzur içinde diyebiliriz ki, genel olarak yaratış felsefesinde cinsiyet farklılığı üzerine saklı tutulan evlilik kurumu, somut olarak geçimli iyi eş, aslında tanrının insana bahşettiği en büyük lütfü olmuştur.

1 – Çocukluk Arkadaşları ve Gençlik Dostları

Bugün itibariyle 67 yaşıma girerken, yukarıda özetle vardığım her iki sonucun somut bulguları bizzat elimde bulunmaktadır. Onlarca değil, belki yüzlerce sözde candan dost ve arkadaştan ne yazık ki, artık bir tanesi dahi yanımda değil. Çoğunun nerede olduğunu, ne yaptığını bile bilmekten acizim. Çok geçmişte kalan bazısının adını veya soyadını dahi unuttum, kalsın ne ve nerde oldukları ve ne yaptıklarını! Onlar benden, bende onlardan artık bi-haberim. Zaman her birimizi hallaç pamuğu gibi bir yerlere savurdu. Böylece herkes çekip bir yerlere gitti, dağıldık. Öyle ayrılış ve ayrılık ki, bir daha görmek ve görüşmek nasip olmadı….

Dostlardan er veya geç ayrı düşüp ayrılmak yaşam gerçeğidir. Kanımca kaçınılmaz gerçeğin temelinde “kader” ayrılığı yatar. Kaderlerin birbirinden farklı olması eninde sonunda ayrılık getirmektedir. Böylece farklılık kişilerin ayrılık kaderi olmaktadır. Bu cepheden evlilik birliğine bakınca, ömür boyu ayrılmazlığın sihirli nedeni anlaşılmaktadır. Eşler arasında nikahla sağlanan birliktelik aslında kader birliğinin meydana gelmesinden başka bir şey değil. Başka bir deyişle kader birliğinin ayrılmazlık tutkalı sayesinde evlilik birliğinin ömür boyu birlikteliği kotarılmaktadır. Nedensellik bakımından konuyu sağlama bağlamak gerekirse denilebilir ki, “evlilik birliği” kader birliğini, “kader birliği” evlilik birliğini meydana getirmektedir.

Ayrılık ve ayrılmazlığın gerekçesine ilişkin düşüncemin ilginç bir açıklamasına yine Türk sanat musikisinin zengin kaynakları arasında rastladım. Merhum Avni Anıl’ın rast makamında bestelediği “Kırk Yıllık Dost Gibiyiz” lirik şarkıda güftekâr Ülkü Aker dileğini şöyle dile getirmiş bulunmaktadır:

Kırk Yıllık Dost Gibiyiz

Bir göz aşinalığı var aramızda

Bir göz aşinalığı var aramızda

Sanki seninle kırk yıllık dost gibiyiz ikimiz

Sanki seninle kırk yıllık dost gibiyiz ikimiz

İsterim ki seninle birleşsin kaderimiz

İsterim ki seninle birleşsin kaderimiz

İçimde öyle bir his var anlatamam

Sanki seninle çok mutlu olacağız ikimiz

2 – Dostlara Defter Gibi Mektup

Birkaç yıl önce dayanamayıp bazısıyla arkadaşlık ve bazılarıyla dostluk ilişkisi bulunan birkaç hemşehrime adeta monografik bir edebi eseri andıran hatırı sayılır ağdalı bir mektup yazdım. Kendilerini son bir kez dostça daha uyarıp, eğer iddialarında doğru iseler, dostluk görevlerinin gereğini bu dünyada yaşarken yerine getirmelerini adeta yalvar yakar rica ettim. Üstelik cenazemin ardından göz boyama kabilinden dizilip gelmemelerini söyleyerek. Rica edilen ise topu topuna ayda bir kerecik istedikleri yerde ve tarihte birlikte yemek yiyip hasbıhal içinde sohbetleşip dertleşmekti. Bu denli basit ve bu kadar açık olmama rağmen düşünebilir misiniz onca zahmetin sonucu ne oldu? Tabiri caizse tam sıfır. Hiç biri doğru dürüst cevap bile vermedi. Ben de vurdum duymaz lakaytlıklarını yüzlerine vurup “artık inin sırtımdan, yeter” diyerek postumu kurtardım! Böylece beklenenin tam aksine o güne değin hiç olmazsa kör topal yürüyen arkadaşlıktan geriye kalan arkadaşların kendilerini de kaybettim. Beklenmeyen acı gerçekle karşınca kendi kendime “yazının sonucu her ne kadar dostları kaybettimse de buna karşı Türk ve İran edebiyatları “dost ve dostluk” konusunda yüzde elli (% 50) üzerinden orijinal bir eser kazandı. Böylece denemenin zararı “o”, kazancı “bu” oldu bitti. Ticari düşünüldüğü takdirde hiç olmazsa acemi muamelenin teselli mükafatı fena olmadı bari…! Buna da şükür.

Şimdilerde meslek hayatımdan geriye topu topuna birkaç seçkin dost kaldı. Onlarla da görüşmek ne yazık ki pek kolay nasip olmuyor.

3 - İhtiyarlığın Enisi

Üste olup bitenlere karşın, ihtiyarlığımın enisi ve gerçek ilgileneni olan eşim her an, durum ve şartta her halükarda yanımda hazır ve nazırdır. Elbirliği ve işbirliğiyle ülkü ve gönüldaşlık esası üzerine bindiğimiz gemiyi mutluluk sahillerine doğru yürütmeye çalışıyoruz. Aman can yoldaşıma bir şey olmasın, zarar görmesin diye eskiye oranla fazlasıyla ilgileniyorum. Mutlu yaşaması için elimden geleni esirgemiyor, eksik etmiyorum. Adeta bir emir subayı misali kendisine hizmet ve ikramda bulunmaktan onun kadar ben de mutlu ve kıvanca boğuluyorum.

Gelinen noktada insanın toplumsal yaşamında ister gençliğin iyi dostunun, isterse ihtiyarlığın enisinin kök budak salıp yeşerdiği en sağlam ve mümbit zemin karı koca arasında yasal ve ahlakı boyutta ortaya çıkan “aile korunağı” olduğu iyiden iyiye anlaşılmıştır. Zira evlenme her iki özlemi, hasreti, dileği fazlasıyla birlikte sağlamaktadır. Hatta karı kocalar başlangıçta verdikleri söze sadık kaldıklarında, ömür boyunca lüzum duyulan gereksinimi adeta garantilemektedir. Başka bir deyişle gizemli sırrı aynı ev, çatı ya da dam altında birilikte yaşamaya dayanmaktadır. Evlenmelerin genellikle gençliğin ilk baharına rastlayan dönemlerinde pek farkına varılmayan ve yeterince değeri bilinmeyen “gençliğin iyi dostu” ve dostluğu, ömrün ikinci baharına tekabül eden yaşlarda “ihtiyarlığın enisi” aşırı derecede önem kazanıp öne geçmektedir. Bu yüzden özellikle olgunluk yaşlarında ikinci-üçüncü evliliklerini yapmak amacıyla “Evlenme Programları”na başvuran evlenme adayları artık ikinci baharlarını yaşamak için macera değil, mezara kadar can yoldaşı aradıklarını üzerinde ısrarla durmaktadırlar. Mevcut koşullarda bu istemden daha doğal bir şey olamaz.

Bu yüzden Türk kavminin binlerce yıldan beri başka milletlerden pek farklı olarak nikah ya da nikahlanma olayını (karı kocanın birlikteliği) tamamen kendine özgü (sui generis) “Ev” sözcüğünden türetmek suretiyle “Evlenme”, aile kurumunu ise “Evlilik” kavramıyla nitelemeleri (vasıflandırma) her türlü kavram ve tanımlamanın ötesinde maksada daha fazla uygun düştüğünü söyleyebiliriz. (6)

4 – Evlenme Programları  

Son zamanlarda evlenme ve evlilik konusuna yeni boyut ve anlam kazandıran TV. de yayınlanan “Evlenme Programları”na değinmek istiyorum. Böylesi yaşamsal ve toplumsal hayra vesile olan “Evlenme, İzdivaç veya Desti İzdivaç Programları’nı olumlu görüyor ve yararlı buluyorum. Örneğin atv’de Sayın Esra Erol’un “Evlen Benimle” ; TNT’de Hande Ataizi’ nin “İzdivaç”; Fox tv’de Songül Karcı ile Sayın Uğur Aslan “Su Gibi” ve Flash tv’de Sinem Yıldız hanımın “Ne çıkarsa Bahtıma” sunumları bu konuda kayda değerdir. Keşke Zuhal Topal hanım da başarılı programına devam etseydi. Söz konusu programlar görebildiğim kadarıyla genellikle evlenme ve aile konusuna yeni bir perspektif ve açılımlar sunmaktadırlar. Bu suretle şimdiye değin açıktan konuşulup tartışılmadığından gizli kalan örtülü sorunlar ve hastalığı çağrıştıran devasa marazi arizalar açığa çıkıp deşilmiştir. Özellikle kadın-erkek eşitliği ve özgürlükleri kullanma açısından kadınlar lehine ileriye doğru bir gelişmeye yol açmışlardır. Kazanımların başında kuşkusuz kadın ve genç kızların asırların alışkanlıklarının aksine nezih bir ortamda çekinmeden beğendikleri erkeklere ve koca adaylarına talip olmaları gelmektedir. Gelinen nokta gerek kadın-erkek eşitliği, gerekse ailenin kuruluşu açısından olsun ileri bir aşamadır. Böylece yüzyılların, kadınları sürüklediği pasif statüden, ileride bir ömür boyu bizzat sürdüreceği çok yönlü karmaşık bir ilişkide aktif duruma ve etkin pozisyona getirmiştir. Ailenin kuruluşunda kurucu üyeler açısından bundan daha medeni bir yaklaşım ve bakış açısı olamaz.

Anayasa gereğince toplumun temeli sayılan aile kurumunun derinden sorunlara gömüldüğü ve yıprandığı benzer programların çabası sonucu ortaya çıkmış gözler önüne serilmiştir. Örneğin uzmanlar eşliğinde yapılan Müge Anlı Hanımefendinin “tatlı sert” programı ailede suç ve cinayet olaylarına ışık tutması bakımından önemli hizmet sunmaktadır. Sayın Yalçın Çetin “Gerçeğin Peşinde” adlı programında ailede mevcut olumsuz sorunlardan kaynaklanan kayıp-kaçak meselesine çözüm getirmeye çalışmaktadır. Örneğin son zamanlarda Müge hanım inceleme ve araştırma programında maalesef devletin ünlü bir hastanesinde meydana geldiği anlaşılan yarım yüzyıllık kayıp, kaçak ve kanunsuzluklara el atmak zorunda kalmıştır. Anayasa’da “hukuk devleti” denmesine denmiş fakat büyük çapta ihlaller ve kanunsuzluklar başını alıp gitmiştir…Bu arada muhtemelen emekli bir sayın yargıcın önderliğinde yayınlanan “Gereği Düşünüldü” programda ise ailede “işkence, şiddet, kötü muamele” canlı canlı ele alınmaktadır. Denilebilir ki, bazen yetkili makam ve mercilerin ayıramadıkları zamanı ve araştırmayı kendi çaplarında harcamaktan çekinmeyip kat kat fazlasını yapmaktadırlar. Her şeyden önce anılan toplumsal hizmetleri şükranla karşılamak gerekir. Yukarıda sözü edilen programlar ve benzerleri ağır sorumluluk gerektiren ciddi işlerdir. Programlarda çok önemli ailesel ve toplumsal konular ele alıp büyük işler başarılmaktadır. Nitekim kitleler tarafından programların ciddiyeti anlaşılıp başarıları görüldükçe halkın yoğun ilgisi her geçen gün çoğalmaktadır. Üstelik bu tür programların işlevsel etki ve ilgi alanları ülke ile sınırlı kalmayıp uluslararası alana taşmış durumdadır. Yabancı ülkelerden, özellikle Türk dünyasından yaygın surette pek çok seyircinin ilgi ve dikkatini çekmektedir. Kişilerin bireysel teveccühü artmasına karşın üniversitelerimiz ilgisizce susup yerinde saymaya devam etmektedir. Gördüğüm manzara karşısında maalesef kendimi “ne biçim sosyal bilimler!” demekten alıkoyamıyorum. Bu tuhaf gidişatta bir tuhaflık vardır.

Özetle belirtmek gerekirse sözü geçen programlar insancıl yaklaşımlarla genelde bireysel-toplumsal, özelde ailesel dert ve kronik yaralara var güçleriyle parmak basarken önemli yük ve yükümlülükler üstlenip kendi çaplarında öz kaynaklarıyla ivedi çözümler sunmaktadırlar. Şimdiden onlarca değil, belki yüzlerce aile, evlilik, eşler arası ilişkiler, geçim, uyum koşulları, diyalog ve davranış tarzları ve bozuklukları, olaylara yaklaşım, tepki ve eleştiri sorunlarının yanı başında, özellikle medeni hukuk, caza hukuku ile insan hakları anabilim dalları ve sosyoloji bölümleri yönünden şiddet, kötü muamele, müessir fiil ve cana kasta kadar son derece önemli yaşamsal, hukuki, ahlaki, pedagojik-sosyolojik sorular ve yanıt bekleyen derin sorunlar birikmiş durumdadır. Ayrıca adaylar arasında birbirine destek- köstek, uyum ve rekabet sorunları ile taliplerle adaylar arasında uygunluk, uyumluluk arayışları gibi araştırmaya değer çoklu konular mevcuttur. Programlar arasında karşılaştırmalı istatistiki incelemelerin gerçekleştirilmesi ise, konunun başka bir boyutunu oluşturmaktadır. Gün geçtikçe bunların lisans seviyesinin üzerinde “Yüksek Lisans” ve belki “Doktora” programları çerçevesinde bilimsel incelenip değerlendirilmesi gerekmektedir. Bunların yanı sıra koordineli çabalarla pratik ve pragmatik çareler bulunup üretilmelidir. Bu yüzden aile içi hastalıklarla mücadele, uygun tedavi yöntemleri, sağlıklı çözümler, onarımlar, destek, korunup kollanma ile nitelikli eğitim programlarının yürürlüğe konulması kaçınılmaz hale gelmiştir. Zira sözü edilen programlar ve benzerleri başlı başına toplumsal sorunlara her gün sıcağı sıcağına ışık tutan uygulamalı laboratuar merkezleri gibidir. Söz konusu merkezler adeta aklı başında araştırmacılarını beklemektedir.

Ne yazık ki, bugüne değin Yüksek Öğretim Kurumları bunca yararlı kamu görevi sunan, halkın beğenisini kazanan, lazım istem ve gereksinimlerini karşılayan bu tür gönüllü ve çekici programları görmemezlikten gelip ketum davranmaktadırlar. Kendi çapımda özellikle bazı Medeni Hukukçu öğretim üyesi arkadaşlara bu tür programlarla ilgilenmelerini sağlık verdim. Araştırmalarının önemini anlattım. Genellikle canlı yayınlanan bu tür programların içeriği ve arşivleri Medeni Hukuk, Aile, Ceza Hukuku ve Kriminoloji bilim dalı hukukçularının incelemelerinin yanı başında Sosyoloji, Sosyo-Psikoloji araştırmaları bakımından daha iyi bir araştırma ve pratik uygulamanın merkezi alanı olamaz. Anılan programlar söz konusu hukuk dalları açısından adeta sosyal araştırma merkezi ve uygulama laboratuardan farksızdır. Bu vesileyle sunulan elzem konuyu bir kez daha hukukçu akademisyenlerin ilgisine, Üniversitelerimizin dikkatine sunuyorum.

Belirtilen programların gerek devamı, gerekse çekiciliği ve etkinliği açısından canlı yayınlanmalarından dolayı sıcağı sıcağına bazı sorunlar ve tehlikelerle karşı karşıya bulunmaktadırlar. Fikrimce bu tür canlı programlarda elle tutulur ivedi sorun ve bir bakıma gedik özgürlük, eleştiri alanı, tepki ve konuşma sınır ve kapsamının yasal ve ahlaki çerçevesinin iyice belirlenmesi gelmektedir. Bu konuda sayın sunuculara, yönetmenlere ve yayıncılara hem kendi hem de programlarının selameti ve muhtemel olumsuz sorunlardan uzak olabilmesi açısından önemli görev, sorumluluk ve yükümlülük düşmektedir.

5 – Türkü ve Şarkılarda

Tüm milletler gibi Türklerin de türkü ve şarkıları uçsuz bucaksız deniz gibidir. Kaynak itibariyle fışkıran bir çağlayanı andırır. Sözleri imbikten sızan ince duygularla dolu. Tahminlerin üzerinde felsefi görüşler ve derin manalar içermektedir. Tesadüfen gelişi güzel yaptığım incelemede bir dünyayı andıran zengin içeriğinde kayda değer pek önemli ve anlamlı hayat tecrübeleriyle dopdolu olduğunu gördüm. Özellikle “arkadaş, dost, dostluk, yâr, yârenlik” konularında kocaman bir birikime sahip olduğunu belirledim. Tespitlerimiz doğrultusunda epeyce izlenimle karşılaştık. Gerçek dost arayışında sanki vurgun yemiş gibi bir manzara hakim. Arkadaşlık çerçevesinde çoğu ozan, güfte ve söz yazarının feryad ve figanı adeta göklere çıkmaktadır. Dile getirilen dert genel bir ıstırap. İnsan ömrünün önemli bir bölümünün dost arayışı sırasında geçtiği bir vakıadır. Çünkü içgüdüsel bir ihtiyaçtır. Dört dörtlüğünü bulanların hoş şanslı haline. Çünkü çoğu nafile.

Güftesi Özdemir Kiper’e bestesi Selahattin Altınbaş’a ait olan aşağıdaki hasretlik şarkı, hali pür melalimin bire bir tercümanı ahvalidir sanki :

Şarkılara Sordum Söylemdiler

Kumruları dinledim susuverdiler

Rüzgarları bekledim sensiz /sizsiz estiler

Seherleri özledim hiç gelmediler

İzlerini nerede bulurum senin /sizin

Şarkılara sordum söylemediler

Anılara yalvardım bilemediler

Ufukları aradım görünmediler

İzlerini nerede bulurum senin /sizin

Bulutlar benim gibi hep ağladılar

Dertlerim gönülleri hep dağladılar

Özlemlerim sel olup hep çağladılar

İzlerini nerede bulurum senin /sizin….

Söz ve müziği Dramalı Hasan’a ait olan “Kalbim Seni Özler” şarkısı ise adeta kursaklarda kalmış özlemleri açığa vurur :

Kalbim Seni Özler

Gelmez oldu hiç sesin /sesiz

Söyle canım nerdesin /nerdesiz

Uzaklara mı gittin /iz

Hangi gizli yerdesin / yerdesiz

*

Kalbim seni / sizi özler

Yollarını / zı gözler

Nerde verdiğin / iz sözler

Niçin neden gelmedin / gelmediz….

6 - Ebedi Dost

Her şeye rağmen şu gerçeği de ikrar etmek gerekir ki, evlenme ile başlayan can yoldaşlığı ve yol arkadaşlığı ne denli güçlü olursa olsun, nitelik itibariyle en fazla bu dünyaya mahsus ölünceye dek sürebilecek bir refik ve refikalıktır. Ancak Kuran’da yaptığım incelemede –ister inanılsın, isterse reddedip inanılmasın- insanoğlunun pek farkında olmadan hem bu dünya hem de öteki dünyayı kapsayacak biçimde gözükmeyen ebedi bir dostunun bulunduğu iddiasıdır. Söz konusu gözükmeyen fakat “anlayana sivri sinek saz, anlamayana davul zurna az” kabilinden felsefi, mantıki ve akli açıklamaları, hatta bilimsel gerekçeleriyle varlığı iyice hissedilip sezilen ebedi dostun “Allah” olduğu belirtilmiştir.

Tarih boyunca büyük yaratanın varlığı, önemli bir soru işareti olmuştur. Makul düşünenler için anılan dostun (Allah) varlığı bir sorun teşkil etmezken, bazı kimseler için büyük sorun oluşturduğu bir vakıadır. Daha öncede belirttiğimiz gibi Tanrı herkesten önce böyle bir zannın mevcut olduğunu (Fussilet, 23) bildiğinden her türlü inandırıcı yanıtlarla üzerine gitmekten geri durmamıştır. Doğal olarak her iddia sahibi, Tanrı bile olsa, insanları esenlik yurduna çağırsa dahi (Yunus, 25) öncelikle kendi savını en sağlam gerekçelerle kanıtlaması gerekir. Nitekim âlemlere öğüt, rahmet, yol gösteren (hidayet) ve uyarıcı diye nitelediği kitabında da (Fatiha, 6; Bakara, 1; A’raf, 2; Yusuf, 104) bu yolu seçmiştir. Değinilen hükümlerin ışığında bir değerlendirmeye girişmek gerekirse rahatlıkla şunlar söylenebilir: Bir kere kendisi hakkında ileri sürülen zannın bilgisizlikten kaynaklandığını, zannın ise hakikat karşısında bir şey ifade etmediğini belirtmektedir (Necm, 28). Hatta çoğu insanlar bilgisiz olmasalardı (Nahl, 38), pek çok gerçeğin yanı sıra “Allah’ın apaçık gerçek olduğunu anlayacaklardır” demekten kendisini alıkoyamamıştır (Nur, 25). Bu yüzden insanları kendilerini sorgulayıp soruşturacak biçimde şu düşünceye sevk etmiştir: “Hiç bilenlerle bilmeyenler / anlayanlarla anlamayanlar bir olur mu?” (Zümer, 9). Anlamaza veya kendisini anlamazlığa vuran inkarcı heriflere hayıflanmadan başka ne denebilir ki! Bu yüzden onları bir kenara bırakırcasına şöyle der: “Gerçekten biz bilen bir insan ve toplum için ayetleri geniş geniş açıkladık” (En’am, 97). Ardından müsterih olarak “İşte bilen bir toplum için âyetleri böyle açıklıyoruz” der (A’raf, 32). Üstelik bilenlerden sormak varken (Nahl, 43; Enbiya, 7). Gerçekten insanlar arasında onca akıllı, kültürlü ve bilgili kimselere karşın, beyinsiz, bilgisiz, anlamaz (ganmaz), ahmak, kara cahil, hatta zır cahil kimseler yok mu?

Ölümden sonra öteki dünyada mevcut ebedi yaşamdan bilgi vermektedir. Öncelikle insanları ayrımcısız esenlik yurdunda kendi yanına teşvik ve davet etmekte, buna karşın çetin cezadan kaçınmaları ve sakınmaları için sürekli öğüt verip kesin kes uyarmaktadır. Basite indirgemek gerekirse esenlik yurdunun koşulu veya bileti kural olarak “iman ve iyi işler” olup, ağır cezanın nedeni ise “kötü işler ve ortak koşma (şirk)” olduğu nu belirtmiştir. Bu arada ister iyi ile kötünün, ister doğru ile yanlışın, isterse suç ile günahın birbirine karıştırılmayacak kadar apayrı pek farklı konular olduğu, üstelik iki zıt şeyi ayırt etmek için gerekli yetenek, bilgi ve olanaklar sağlanıp, yeterli fırsat verilmiştir. Anlaşıldığına göre dünyadaki geçici yaşamın bikrim ve tasarrufu, öteki dünyada ebedi yaşamın bir bakıma garanti belgesi gibi bir rol yapıp görev üstlenmektedir. Kısaca öbür dünyanın gizemi bu dünyada gerçekleştirdiğimiz emellerde gizlidir. Kocaman kapıyı açabilecek tek araç bu dünyada aldığımız anahtardır.

Değinilen açıklamalardan sonra kendini en güçlü ifadelerle şöyle tanıtmaktadır: “Ey insanoğlu gerçek sahibi benim, bana döndürüleceksiniz. Biliniz ki o gün hüküm yalnız bana aittir. Hesabı çarçabuk gören benim” (En’am, 62 ). Ayrıca üzerine basa basa “Ben kimseye zulüm etmem, aksine insanlar kendilerine zulüm ediyorlar” diyor (Ankebut, 40; Yunus, 44). Gerçekten tarihe üstün körü göz attığımızda insanların yekdiğerine reva gördükleri zulüm, işledikleri suç, yaptıkları işkence, kötü muamele ve haksızlıklardan geçilmediğini görürüz. Yirmi birinci yüzyılda bile çevrenize bir bakınız, hiçte iç açıcı bir manzara ile karşılaşılmıyor. İnsanlar sadece başkalarına değil, bazen kendilerine bile zulmetmekten çekinmiyorlar. Hatta o kadar ki, son zamanlarda Türkiye gibi bir hukuk devletinde dahi zulüm ve haksızlık adalet teşkilatının bazı önemli kademelerine bile sıçrayıp girmiş durumdadır. Özellikle “tabii hakim” ve mahkeme” prensibine tamamıyla aykırı olan, hukuku rahatça çiğneyen ve üzerinden atlayan bu çarpık örgütlenme -adeta değil- düpedüz zülüm aracı yerine kullanılmaktadır. Artık operasyonlar ülkesi haline dönüşen bu ülkede Adalet Meleği’ne cevap veremez duruma gelmiş nice hakim ile adavet ve garaz güden mahkemeler bilinçli şekilde ortaya çıkartılmıştır. Peki bu durumda bunların hesabını kim verecek, kime verecek ve kim görecektir! Elbette devlet, fakat devleti elinde tutan hükümetler üzerine düşen temel görevi yerine gitmeyip üstelik söz konusu zulme çanak tutunca o zaman bu tür zalim ve zorbaların uhdesinden iyice gelip hesabını kim dürecektir! Tabii ki daha büyükçe bir güce ihtiyaç ve inisiyatife gereksinim vardır. İşte tanrısal sistemde ele geçirilmez, bağımsız ve bağlantısız yüce güç ve varlık Allah’tır.

Bunca izlenimden sonra kişi, sorumluluğu kendisine ait olmak üzere ister serbest iradesiyle inansın, ister inanmayıp tekme atsın, isterse uysun veya ihlal etsin…Eğitim ve öğretim esaslarına göre sürekli ders ve uyarı var, fakat asla zorlama ve iradeyi fesada uğratma yok. Adeta demokratik hukuk devleti düzenine benzer bir durum. Onca öğüt, ders ve yol gösteriminden sonra, gerisini artık kendiniz bilirsiniz, asla zorlama olmadığı bir yana kayırma, ayrımcılık ve torpilde yok. Neden? Çünkü er geç görüşeceğiz esperi ve anlayışı egemendir. Savunma var ancak hesap günü (İbrahim, 51) yaptığınız inkar ve işlediğiniz açık ihlal ve suçların karşılığı “ağlama, sızlama filan falan (behman) yok ha, bunu şimdiden bilesiniz” denilmektedir. Kuran üzerinde yaptığım incelemelerden edindiğim genel bilgi ve bulgulara göre, tanrısal cezalandırmanın temelini geniş bir kavram altında açıklayabilirsek “Nankörlük” kavramı altında toplayabiliriz. Kişinin Halik’a karşı nankörlüğü, adeta “küfran-ı nimet” gibi kabul edilemez bayağı bon tavır görülmüştür. Yaratan’ın onca nimet ve rahmetine karşın bilinçli olarak saygısızca sergilenen her iki kaba tutum sorumluğu gerektiren ağır günahlardan sayılmıştır. Nitekim kitapta bu görüşümüzü destekler hükümler vardır (Örneğin Sebe, 17; Isra 67, 83). Anladığım kadarıyla Tanrı insana yönelik harcadığı bunca bahşiş, ikram ve rahmete ve bir söz üzerine katlandığı sonsuz sabra rağmen, bir insanın düşüncesizce uluorta ortaya koyduğu inkar ve zıtlaşmayı kendisine karşı düpedüz bir nankör’ün çekilemez “nankörlüğü” olarak görmüştür. Bunda da haksız olduğu asla söylenemez. Ne kadar doğru ne kadar yanlış olduğunu doğrusu pek bilmiyorum. Değerli bilim adamları ve uzmanlar ın bu görüşüme ne derler bilmiyorum. Bekleyip göreceğiz. Umarım yanlış olmaz.

Kanımca bunca sayısız bilgi, bulgu, kanıt, gerekçe, emare, işaret ve açıklamalara rağmen böyle bir olağanüstü varlığın inkar edilmesinin sıradan değil, boşuna bir inat ve aşırı derecede bir bilgisizliği gerektirdiğini bir yazımda belirtmiştim. Bu gibi kimselere kendi aralarından biraz da mizaha kaçan bir kişiden sembolik olarak söz edip sözlerime son vermek isterim.

7 – Selçuk Parsadan Olayı

Sayın Prof. Dr. Tansu Çiller’in Başbakanlığı döneminden Selçuk Parsadan bey adlı bir kalpazanı çoğu kimse hatırlar. Anlattığına göre Başbakana bir tek telefonla ulaşıp bir üst rütbeli komutanın adını kullanarak yüklüce para rica etmiş, Başbakan Sayın Tansu Çiller’de bu devletin kasasından, milletin malından hiç düşünmeden sanıyorum 5 milyon TL’yi tıpış tıpış ona ödemiştir. Rahmetlik Parsadan paranın önemli kısmını yiyip bitirdikten sonra, bir Başbakanın yapmamsı gereken kepazeliği içine sindiremeyip bilahare kendisini ihbar etmek suretiyle milletine hizmet etmek istemiş idi. Kodese girmeden önce verdiği bir demeçte mealen “Ben, bizi yönetenlerin çoğunun tahminlerin aksine zeki değil, sıradan kişiler olduğunu biliyordum. Bunun için bu işe kalkıştım. Milletim görsün, filan falan…” dediğini hayal meyal hatırlıyorum. Yanlışım varsa lütfen beni ikaz ediniz. Sayın başbakanı kazıklayan Selçuk bey yakalandı, tutuklandı, hüküm giyip cezaevine atıldı. Kazara mafya, haraççı veya organize suçluların kümelenip palazlanarak gölge hükümet kurduğu bir koğuşta birlikte kalırken, günlerden bir gün çete mensupları arasında anlaşmazlık çıkınca iş kavgaya dönüşmüş. Silaha davranıp birbirlerine kurşun yağdırmışlardır. Zavallı Selçuk bey sırf kavgayı yatıştırmak amacıyla araya girip “arkadaşlar lütfen yapmayın, etmeyin, ne olur, rica ederim” derken, tam burnunun önünden bir kurşun girip çıkar.

Tahliye olduktan sonra medya mensupları peşine düşmüşlerdi. Tesadüfen TV programlarından birinde kulak misafiri olup kendisinden dinledim. Özetle yaklaşık şöyle diyordu: “Kurşunu yiyinceye kadar, inançsızdım, yaratana falan inanmazdım. Fakat kurşunu yiyince, bilmiyorum nasıl oldu, birden bire o anda kendiliğimden “Allah, Allah kurtar” diye bağırma ve yalvarmaya başladım. Demek ki, inanmak için böyle bir hadise gerekiyormuş…”. Gerçekten o anda şah damarlarınızdan daha yakınım diyen yaratandan başka kim / kimler Hızır gibi yetişip yardım elini uzatarak gereğini yapabilirdi. Anne baba o anda kim bilir neredeler. Gardiyanlara gelince onlarda silahlı kargaşada can korkusundan ancak atışlar ve ateşler sustuktan sonra araya girebilir. Doktor, hastana beri gele….

Kıssadan hisse “dinsizin elinden imansız gelir” kabilinden imansız kurşun gereğini yapınca varlığını hissetmiştir. Anlaşılan yüce varlıkta ilk tanışmanın hatırı için istemini yerine getirmiştir! İşte sayın reddedenlere bir kere daha iş işten geçmeden ve kendilerini tehlikeye atmadan tarafımdan duyurulur. Tabii elbette gerisini kendileri bilirler!

VI - Son Sözler

“Öğrendim ki, yaşamın bizden ne kadar ciddiyet beklentisi içinde olduğu önemli değil,

hepimizin ciddi olmaktan uzakta dostluğa ihtiyacımız vardır” - Charlie Chaplin 

Kapsamı ve içeriği önceden tasarlanmamış olan bu monografik çalışmama burada son veriyorum. Adeta doğaçlama biçiminde bir yazı türü oldu. İyideki oldu. Yazarken uykularım kaçtı, uzunca bir süre hastalık geçirdim. Nihayet Allah’ın büyük inayeti ile bitti. Umarım gelecek nesillerce beğenilir ve tutunur. Bu vesile ile her nesilde ve tarihte bu yazıyı okuyanların hepsine “hoşça kalın ve mutlu yaşayın” derim. Eğer bir yerde sürçü lisan olmuşsa af etsinler…

İşte evlilik talihinin verdiği sonsuz mutluluğun pek farkında olmadan boşu boşuna hoyratça harcayan eşlere son gecenin acısını yaşamadan bu nostaljik şarkı ne güzel uyarır.

At Kadehi Elinden Bu gece son gecemiz acı günler yakında
Bir ömür böyle geçti, olamadık farkında
At kadehi elinden bin parçaya bölünsün
Dökülsün meyler yere hâtıralar gömülsün
*
Dolu dolu içerdik kadehlerde aşkı biz
Güneş bize doğardı ne mutluyduk ikimiz
At kadehi elinden bin parçaya bölünsün
Dökülsün meyler yere hâtıralar gömülsün