Prof. Dr. Veli Lök ve Nobel Barış Ödülü

Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde, 1958 yılında asistanlığa başlayan Prof. Dr. Veli Lök, 40 yıl (9 Şubat 1959-15 Mart 1999)  hizmet etmiş ve EÜTF Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dalı’nın “kurucu” öğretim üyelerinden birisidir.

Tüm yaşamı boyunca İzmir’de hekimlik yapmıştır

Çalışkan ve sosyal bir bilim insanı olan Prof. Dr. Veli Lök, tüm yaşamı boyunca İzmir’de hekimlik yaparak topluma hizmet etmiş ve genç bilim insanlarının yetişmesine katkı yapmış, akademik dünyaya, topluma, özellikle gençlere örnek olmuştur.

Türkiye’de Artroskopik Cerrahinin kurucusu

Çok yönlü, yenilikçi düşünen “innovative”, buluşçu “inventive”, girişimci “entrepreneurial, entrepreneruship”,  yeni ve yaratıcı çözümler ortaya koyabilen, entelektüel bir bilim insanı ve hekim olan Prof. Dr. Veli Lök, İzmir’de ve Türkiye’de Ortopedi ve Travmatoloji alanında “Artroskopik Cerrahinin” kurucusu olarak kabul edilmektedir.

İlk asistanlık yıllarından, 1959 yılından başlayarak “minimal invaziv cerrahi” anlamı taşıyan “artroskopinin” önemini kavramış olan Prof. Dr. Veli Lök, önüne çıkan “bürokratik ve diğer ölçüsüz engelleri” yılmadan aşmasını bilmiş, bu alandaki girişimci çalışmaları ile Türkiye’de “artroskopi” nin kuruluşunda etkin olmuştur.

Prof. Dr. Veli Lök’ün yenilik geliştirdiği hastalıklar

Prof. Dr. Veli Lök’ün, “empatik yapısı”, hastaların sorunlarına “çözüm üretme” ve  “ağrılarını dindirme” gayret ve çabası sonucu aşağıdaki yenilikleri yapmıştır:

• “Artroskopi” konusundaki öncülük, 
• “Sklerozan osteomiyelit” sağaltımında özel yöntem geliştirme (Veli Lök oluklaştırma yöntemi),
• “Tibial genu recurvatum” konusundaki yenilikçi çalışmalar (Veli Lök tekniği),
• Doğuştan kalça çıkığında, 6 aydan büyüki çocuklarda kullanılan “rijid” atel yerine “fleksibl” “Forester-Brown ateli” geliştirmek,
• “Şok dalgalarının” kaynamamış kırık iyileşmesinde Türkiye’de ilk kullanmak,
• “Bilimsel açıdan, geçirilmiş fiziksel işkence izlerinin geç fizik bulgularının gösterilmesi (adli tıp) alanındaki yenilikçi yöntemler geliştirmek.

Prof. Dr. Veli Lök’ün “insan onurunu koruyan”, “insanlığa katkı” niteliğinde yenilikçi bilimsel yöntemler geliştirmesi ve buluşlar yapması, Türk bilim insanlarının uluslararası düzlemde saygınlığını arttırmıştır.

Tıp siyasi ve toplumsal yaşamda etkili olmalıdır

Prof. Dr. Angelika Claussen (Nükleer savaşın önlenmesi için Ulusararası Hekimler-IPPNW, Almanya Başkanı), ünlü Alman Patoloji Uzmanı, Mikroskopik Patolojinin kurucusu ve Berlin Belediye Başkanlığı da yapmış olan Prof. Dr. Rudolf Virchow (1821-1902)’u anımsatarak, onun şu sözlerine yer vermiştir:

“Eğer tıp birincil amacını yerine getirmek istiyorsa, siyasi ve toplumsal yaşama da sirayet etmelidir. Tek tek insanların hastalıklarının toplumsal sorunlarla hiç mi ilgisi yoktur”.

“Prof. Dr. Veli Lök, geçmişteki işkencenin tıbbi yöntemlerle kanıtlarını, mağdurların yeni sağaltım yöntemlerini geliştirmiş ve bulmuş, İstanbul Protokolü’nün gerçekleşmesine, diğer çok değerli çalışma arkadaşları ile birlikte (TİHV, İHD) çok önemli bilimsel katkı sağlamıştır.

Prof. Dr. Veli Lök’ün çalışma prensipleri incelendiğinde, 1998’de başlayan Avrupa Üniversite Reformu felsefesi ve ilkeleri ile örtüşmekte, o doğrultuda çalışmalarını yürüttüğü görülmektedir.

Bilimsel açıdan geçirilmiş işkencenin geç fizik izlerinin saptanması

Prof. Dr. Veli Lök’ün, İzmir ve Ege Üniversitesi’nin yaşanan kısıtlı koşulları içerisinde de olsa, özellikle “bilimsel açıdan işkencenin geç fizik izlerinin saptanması” gibi, hem insan haklarını, hem de “adaletin tecellisini” sağlayan, “Türkiye’nin uluslararası saygınlığına” ve “uluslararası bilime” katkı niteliğindeki bilimsel çalışmaları ve buluşları gerçekleştirmiş olması dikkate değerdir ve İzmir için bir “zenginliktir”.

Prof. Dr. Veli Lök, adli tıp alanında bilimsel yöntemler geliştirerek (iğne biyopsisi, sintigrafi) geç tıbbi fizik bulgularını (izlerini) belirlediği “falaka, kaba dayak, elektrik akımı, işkence” alanındaki bilimsel buluşları ve yayınları ile insan hakları açısından hem Türkiye’de, hem de dünyada “adaletin sağlıklı karar” vermesine çok önemli bilimsel katkıda bulunmuştur.

Birleşmiş Milletlerde ”insan hakları savunucusu

“Cumhuriyet dönemi” okullarında yetişmiş bir bilim insanı olan Prof. Dr. Veli Lök, bilimsel çalışmaları ve adli tıp alanında uygulamadaki nükleer tıp ve patolojiyi kullanarak geliştirdiği yenilikçi buluşları ile dünyada ve Birleşmiş Milletlerde ”insan hakları savunucusu, Türk hekimi” ve İstanbul Protokolünü gerçekleşmesinde liderlik yapmış kişi olarak, tanınıp, saygı görmüş, özünde bu çalışmalar uluslararası düzeyde Türkiye’nin saygınlığının korunması ve yükseltilmesine de katkıda bulunmuştur.

Prof. Dr. Veli Lök’ün bu yeni evrensel yöntemleri geliştirmesinde, ailesinin bulunduğu olağanüstü güzel bir doğa içerisindeki ve Uladı Çayı kıyısındaki Yakapınar (Uladı) Köyünde “mutlu bir çocukluk” yaşamı geçirmiş olmasının da etkisi vardır..

Entelektüel bir bilim insanı

Prof. Dr. Veli Lök, bilgisini paylaşarak, saydam bir bilim insanı kişiliği ile sorgulayıcı ve çevresi ile dayanışma içinde çalışabilen, hastalarının ve toplumun sorunlarına duyarlı, özgüveni yüksek, bulunduğu yere ve çevreye değer katan, entelektüel bir bilim insanı olarak tanınmıştır

Avrupa Üniversite Reformunun ilkeleri doğrultusunda çalışmıştır

Prof. Dr. Veli Lök’ün, Türkiye’de ortopedi, travmatoloji, artroskopi ve odaklandığı diğer alanlardaki eğitsel ve bilimsel araştırma çalışmalarını ilerletme “geliştirme” yanı sıra, günümüzdeki Avrupa Üniversite Reformunun temel felsefesini oluşturan ilkelerle özdeş, “multidisipiner” ve paylaşımcı bir çalışma yöntemle çalışmıştır.

Bologna Süreci de denilen bu yenileşmenin başlıca temel ilkeleri

Saydamlık, girişimcilik, katılımcılık, yarışmacılık, multidispliner ve multisantrik çalışma, ortak çalışma, mobilite, bilginin paylaşılması, eğitimin yaygınlaşması, yüksek öğretimde üçlü döngü: ÖL “ön lisans”, L “lisans”, YL “yüksek lisans” ve DSc, PhD “doktora” eğitimi”, yaşam boyu öğrenme (LLL), “tez, patent ve yayınların uygulamaya ve finansmana dönüşmesi”, “bilim insanlarının ve akademik çevrenin, içinde yaşadığı toplumun sorunlarına duyarlı olması ve çözüm üretmesi”, sonuçta yüksek nitelikli-eğitimli ve özellikle “entelektüel” insan yetişmesi, bilim ve teknoloji üretebilen, Dünya ölçeğinde yarışabilen, bilim adamları yetişmesidir.

Avrupa’da 1998 yılında başlayan ve günümüzde de süren “Avrupa Yüksek Öğrenim Alanı” oluşturmayı hedefleyen Bologna Süreci’nden çok önce Türkiye’de Prof. Dr. Veli Lök’ün bu ilkelere benzer ilkelerle çalışarak; topluma ve gençlere öncülük yaptığı, çok sayıda derneğin kurucusu, yine çok sayıda bilimsel etkinliğin, yayının ve ödülün sahibi olduğu görülmektedir.

“Kutsal üniversite bürokrasisini aşmak”

Yüksek “moral, motivasyon” ve “girişimcilik” değerlerine sahip olduğu anlaşılan Prof. Dr. Veli Lök, tüm akademik, entelektüel ve sosyal iletişimini, dönemin sosyo-psikolojik ortamında, “kutsal üniversite bürokrasisini aşarak”, Türkiye’ye bilimsel katkı sağlamak, Türkiye’de genç doktorların eğitimini yükseltmek, halk ve sporcu sağlığına yarar sağlamak, artroskopi kullanımını yaygınlaştırmak, kendi deyimi ile “hastaların ağrısını dindirmek” için kullanmıştır.

“Bastığı yerde ot biter”

Akademik yaşamda, bazı öğretim üyeleri çevresine daha çok ışık verir, bunun için daha çok gayret gösterir ve böyle “Hocalarımız”, “bastığı yerde ot biter” diye tanımlanır.

Prof. Dr. Veli Lök, Türkiye’de “Artroskopik Tanı” ve “Artroskopik Cerrahinin” kurulması adına, genç tıbbiyelilere örnek olan bu çalışmaları çok dikkat çekicidir.

Örneğin, özellikle artroskopi alanında bir okul gibi çalışan Prof. Dr. Veli Lök, Türkiye’den toplamda 350 Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanının yurt dışında eğitim almasına katkı yaparak, gençlerin ve toplumun “moral ve motivasyonunu” yükseltmiş, Sağlık Bakanlığı ve Üniversitelerin yapması gereken bir görevi, “kendine bir ödev olarak görerek” ve “tek başına bir ordu” gibi çalışarak yerine getirmiştir.

“Minimal invaziv cerrahi” ve Artroskopi

Prof. Dr. Veli Lök’ün, bu konudaki çalışmaları, Türkiye açısından o kadar önemlidir ki, “artroskopi” alanında eğitimin gelişmesi, yaygınlaşması, sporcu ve halk sağlığının korunması yanı sıra, güncel olarak “minimal invaziv cerrahi” denilen çağdaş cerrahi girişim yöntemlerin ilk adımlarını Türkiye’de atmıştır.

“Veli Lök’e Anılı Armağan (2007)

Bu bağlamda olmak üzere; Dr İsmail Baloğlu, Prof. Dr. Nurettin Demir, Prof. Dr Şadan Gökovalı ve arkadaşlarının gerçekleştirdiği “Veli Lök Yetmiş Beş Yaşında Etkinliği” ve “Veli Lök’e Anılı Armağan” adlı kitap” (2007, İzmir) ile Prof. Dr. Dr. Ömer F. Taşer ve Prof. Dr. Uğur Haklar’ın yazmış olduğu “Bizim Öykümüz” adlı kitap (2008, İstanbul), özellikle, Türk Tıp Tarihi ve Türk üniversite tarihi açısından da çok değerli, düşündürücü ve “sivil toplumun” gücünü gün yüzüne çıkarması bakımından da önemli çalışmalardır.

Ege Üniversitesi’nde 40 yıl

İzmir’de ve Ege Üniversitesi’nde 40 yıldan çok görev yaptıktan sonra, bilimsel alanda Türkiye’nin adını uluslararası dünyaya duyuran bir bilim insanı olan Prof. Dr. Veli Lök’ün, çalışmaları, emekleri ve ideallerinin, öğrencileri ve sivil toplum kuruluşları (STK, NGO) tarafından anlaşılması, sahiplenilmesi;

Prof. Dr. İbrahim Armağan (1943 -26 Mayıs 2012)’ın belirttiği “Türkiye’de demokrasi kültürünün” gelişmesinin göstergesi,

Prof. Dr. Zeki Zeren (1900 - 19 Kasım, 1973)’in de dediği gibi “Atatürk’ün Cumhuriyet Devrinin, nesiller boyu sürecek zaferidir”.

Sonuç

Sonuç olarak, bir yaşam boyu, İzmir’de yaşayarak, Türkiye’ye hizmet etmiş ve Türkiye’nin adını bilimsel ve insan hakları alanında dünyaya duyurmuş olan Prof. Dr. Veli Lök’ün biyografisinin ve eserlerinin incelenmesi sonucunda, aşağıdaki önerilerin yararlı olacağı sonucuna ulaşılmıştır:

– Prof. Dr. Veli Lök, Türkiye’de genç kuşaklara daha iyi tanıtılmalı,

– Prof. Dr. Veli Lök, TUBİTAK, vb kuruluşlarca, yeniden değerlendirilmeli,

– Prof. Dr. Veli Lök’e “TUBİTAK Bilim Ödülü” verilmeli,

– Prof. Dr. Veli Lök’ün, adli tıp alanında,  bilimsel yöntemlerle “geç dönem” işkence fizik bulgularının saptanması için geliştirmiş olduğu yenilikçi uygulamalar “buluşlar” daha iyi anlaşılmalı,

– BM’in kabul ettiği İstanbul Protokolü (Tıp Fakültesi, Adli Tıp, Adalet Akademisi, Adli Tıp Kurumu, Barolar, TTB, vb) kuruluşlarca daha çok önemsenmeli,

– Sonuçta, ancak bilimsel temeli olan eğitimin, Türkiye’nin ve Türk bilim dünyasının çağdaş dünyada saygınlığını arttıracağı gerçeği bilinmelidir.

Prof. Dr. Veli Lök, İzmir’e, Ege Üniversitesi’ne, Türk Tıp Tarihine ve Türk Bilim Tarihine “değer üretmiş” ve “değer katmış” bir bilim insanı olduğu kadar, özellikle adli tıp alanında, işkencenin geç fizik izlerinin bulgularını saptayan yeni metodlar geliştirmiş ve uygulamadaki yeni buluşları ile ilgili bilimsel çalışmaları ve yayınları ile “insanlık alemi” için önemli sorunlarından birisine çözüm üretmiştir.

Prof. Dr. Veli lök, bu “innovative” ve “inventive” özgün çalışmaları sonucu yurt içi ve yurt dışı STK tarafından birçok kez ödüllendirilmiştir.

Bunlar içerisinde yurt dışından, özellikle iki yabancı ülkedeki (ABD, Danimarka) STK’lar tarafından, ödüle layık görülerek seçilmesi dikkat çekmektedir.

Prof. Dr. Veli lök, 2003 yılı “Eclipse Award” adlı ödülü ve maddi değerini kabul etmemiştir

Bunlardan ilki ABD’deki “İşkence Mağdurları Merkezi’nin 2003 yılı “Eclipse Award” adlı ödülü için seçilmesidir. Adli tıp alanında özgün bilimsel yeni yöntemler geliştirerek, buluşlar yaparak, bilimsel araştırmalara liderliği ile ortaya koyduğu yenilikçi yöntemlerin tüm dünyaca kabul edilmesi ve uygulanması ve İstanbul Protokolü’nün BM tarafından onaylanması gibi gelişmeler Prof. Dr. Veli Lök’ün bu ödüle seçilmesi için gerekçe oluşturduğu anlaşılmaktadır. Buna karşın, Prof. Dr. Veli Lök, “maddi yönü” de olan bu ödülü, “bağımsız bilim adamı” yönünü gölge yapmasın diyerek, “Eclipse Award, 2003” almak üzere ABD’ye gitmemiş ve kabul etmemiştir.

“İnge Genefke Özel Ödülü, 2004”

Prof. Dr. Veli Lök, “İnge Genefke Özel Ödülü, 2004” için Danimarka’da bulunan “International Rehabilitation Council for Torture Victims, IRTC” tarafından seçilmiş ve bu ödülü kabul etmiştir.

“Yaşayan, bir dünya kültür mirası”. 

İzmir’in yerel yöneticileri ve entelektüelleri, İzmir halkının içinden çıkmış, yaşamı boyunca İzmir’de yaşamış ve dünyaya ışık saçan Prof. Dr. Veli Lök’ün, İzmir’in bir zenginliği,  “yaşayan bir dünya kültür mirası” olarak görmeli, daha iyi anlaşılması ve tanıtılması, gençliğe örnek gösterilmesi için daha çok adım atmalıdır.

“Sosyal Belediyecilik” kavramı ile çalışan yerel belediyelerin, halkın içinde çıkan “yaşayan yerelin kültürel varlıklarına” ve bunların yarattığı “evrensel etkiye” daha çok duyarlı olması, çağımızın gereğidir.

“İşkence izlerini ortaya çıkaran geliştirdiği yenilikçi uygulamalar, buluşlar” ve Nobel Barış Ödülü

Prof. Dr. Veli Lök’ün “adli tıp alanında, işkencenin önlenmesi” amacı ile bilimsel yöntemler ile “işkence geç dönem fizik izlerini ortaya çıkaran, geliştirdiği yenilikçi uygulamalar ve buluşlar”; tüm dünyada kabul görmüş, “insan onurunu”, “insan varlığını”, “adaleti” ve “demokrasi kültürünün gelişmesini” sağlamaya dönük etkileri ile “Nobel Tıp ve Barış Ödülü” alacak ölçüde önemli, evrensel ve değerlidir.

Son söz; Türk entelektüellerinin, akademik ve tıp dünyasının, bu alanda, daha detaylı akademik, entelektüel ve sosyolojik çalışmalar yapması gereklidir.