Türkiye’de İşçi Sağlığı, İşyeri Hekimliği ve Meslek Hastalıkları Biliminin Kurucularından, Dr. Engin Tonguç’un Biyografisi (26 Nisan 1928 Ankara - 29 Aralık 2016 Soma)

1. Giriş ve amaç

1. “Eğitim, Sağlık ve Aydınlanma Hakkı” özdeyişi ile tanınan Dr. Engin Tonguç’u, 1977-1979 yılarında,  Suluova Şeker Fabrikasına yapmış olduğum ziyaret sırasında daha iyi tanımıştım.

Suluova Şeker Fabrikasının, yeşil ve düzenli bahçesinin ayrı bir alanında, tek katlı ve yalın, Sağlık Merkezi yapıları kapalı olarak duruyordu. Küçük bir hastane gibi düzenlenmiş, olağanüstü bu yerde, “sihirli bir el değmişçesine”, her türlü hasta muayene ve girişim için gerekli düzenekler, araç gereçler, jinekolojik muayene masası olduğu gibi duruyordu

İlgimi çeken, çok etkileyici durum karşısında, Sağlık Merkezinin kuruluşunu, kimlerin, nasıl çalıştığını araştırmış, sonraki yıllarda daha iyi anlayabileceğim bazı bilgiler edinmiştim.

2. Dr. Engin Tonguç (Fotoğraf 1)ve Op. Dr. Müstesna İnay Tonguç (Fotoğraf 2)’un (1925-2010), geçmişte  (1958-1960) burayı kurup, donatarak görev yapmışlar, iş yeri hekimi olarak, yalnız çalışanları ve işçileri değil, bölge halkının hastalarını da, “ücretsiz” olarak bakmışlardır.

Fotoğraf 1. Uz. Dr. Engin Tonguç (26 Nisan 1928 Ankara-29 Aralık 2016, Soma).

Fotoğraf 2. Op. Dr. Müstesna İnay Tonguç (1925-2010)

c) Almanya’da uzmanlık eğitimi sırasında bir araya gelmiş olan, aydınlık ve idealist iki genç, İç Hastalıkları Uzm. Dr. Engin Tonguç ile Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Op. Dr. Müstesna İnay Tonguç, topluma, kendi alanlarında, halk sağlığı, işçi sağlığı, kadın sağlığı hizmeti vermişlerdir (1-4).

4. Köy Enstitülerinin mimarı, ünlü eğitimci İsmail Hakkı Tonguç’un oğlu olan Dr. Engin Tonguç, çocukluk yıllarında, babası ile Türkiye'nin dört bir yanındaki Köy Enstitülerini gezmiş, yürütülen eğitim çalışmalarını yerinde görmüş ve döneme tanıklık etmiştir.
5. Dr. Engin Toguç, Türkiye’de işçi sağlığı, iş yeri hekimliği ve meslek hastalıkları konusunda, dünyadaki gelişmelere uygun, yasal düzenlemelerin yapılması, konunun tanıtımı ve uygulanmasında liderlik yapmıştır.
6. Op. Dr. Müstesna İnay Tonguç da,  Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı olarak, halk sağlığına hizmet etmiş, işçi ailelerine ve kırsal kesim dönük çalışmalar yapmıştır (5).
7. Türkiye’de, meslek hastalıklarının, çevresel etkilerin ve coğrafi etkenlerin, hastalıkların gelişmesi üzerine olan etkisi konusundaki bilimsel çalışmalar geçmişten günümüze olmuştur (6).

Örneğin,

• Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar’ın kurduğu Coğrafi Patoloji Derneği (1928),
• Prof. Dr. Perihan Çambel’in kurduğu Türk Kanser Araştırma ve Savaş Kurumu (1947) ile Kanser ve Ekoloji Derneği (1975),
• Prof. Dr. M. Şerefettin Canda ve Prof. Dr. Tülay Canda’nın kurduğu Ekopatoloji Derneği (1995) ile Türkiye Ekopatoloji Dergisi  (1995-2006) belirtilebilir (6).

Türkiye’de çağdaşlaşma yolunda, Atatürk’ün önderliğindeki Kurtuluş Savaşından (19 Mayıs 1919-11 Ekim 1922) sonra, Cumhuriyet ile başlayan, eğitimi, sağlığı geliştirmek, “cehaleti yok etmek” için yapılan savaşta da başarı elde edilmiştir.

Amacımız, halkımızın, okur-yazarlığına, eğitimine, “entelektüel” gelişmesine, refahına emek veren, liderlik yapan öğretmenlerimizin izinden giderek, babasından aldığı bayrağı işçi sağlığı ve meslek hastalıkları alanında taşımaya çalışan Dr. Engin Tonguç ile yanında yer alan, kadın sağlığı konusunda, çalışan eşi Dr. Müstesna İnay Tonguç’u topluma ve gençlere tanıtmak, anılarını diri tutmak, geçmişten günümüze uzanan çizgide yaşananları anımsamak, geleceğe ışık yakmaktır.

2. Dr. Engin Tonguç’un kısa yaşam öyküsü (26 Nisan 1928 Ankara-29 Aralık 2016, Soma)

1. Eğitimi

Dr. Engin Tonguç, Ankara'da doğmuştur (1928),  İsmail Hakkı Tonguç ve İlkokul Öğretmeni Nafia Kamil’in oğludur (Fotoğraf 3). Ceyhun Atuf Kansu, teyze çocuğudur.

Dr. Engin Tonguç, Ankara’da Necatibey İlkokulunu (Fotoğraf 4), Üçüncü Ortaokulu (Taş Mektep) (Fotoğraf 5) (Beşir Göğüş’ün öğrencisi) ve Atatürk Lisesini (1945)  (Fotoğraf 6) bitirmiştir  (Tablo 1).

Dr. Engin Tonguç, 1945 yılında yeni açılan Anakara Tıp Fakültesine girmiş,1951’de bitirmiştir (Tablo I).

Cumhuriyet döneminin ilk Tıp Fakültesi olan Ankara Tıp Fakültesinin, 19 Ekim 1945 günü yapılan açılış töreninde "Morfoloji Bilimlerinin Tıptaki Önemi" başlıklı ilk dersi, Türkiye’nin ilk kadın Profesörü olan Prof. Dr. Kamile Şevki Mutlu tarafından verilmiştir (7-9).

Fotoğraf 3. Öğretmen Nafia Kamil Tonguç, İsmail Hakkı Tonguç, çocukları Engin Tonguç, Yalım Tonguç.

Fotoğraf 4. Sırrı Paşa’nın 1885 yılında Ankara’da temelini attığı Taş Mektep, Osmanlı ile Cumhuriyet arasında bir kültür köprüsüdür. Cumhuriyet Türkiyesi’nin birçok aydın ve değerli insanı ve Dr. Engin Tonguç bu okulda okumuştur (1939-1942).

Fotoğraf 5. Ankara Erkek Lisesinin adı 1938’de Atatürk Lisesi olmuş, Dr. Engin Tonguç (1942-1945) bu okulu bitirmiştir.

Fotoğraf 6. Ankara Tıp Fakültesi 19 Ekim 1945 günü, Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün katıldığı görkemli bir törenle açılmış, Dr. Engin Tonguç’un da aralarında bulunduğu 317 öğrenci eğitime başlamıştır.

Dr. Engin Tonguç, Ortaokul-Lise yıllarında, babası İsmail Hakkı Tonguç (İlköğretim Genel Müdürü) ile yurt gezilerine katılmış ve babası ile birlikte, adım adım Anadolu köylerini,  Köy Enstitülerini gezmiştir.

Çocuk yaşlarında Anadolu’nun yoksul köylerini görmüş, halkını tanımış, ayrıca Köy Enstitülerini görmüştür.

Böylece, Dr. Engin Tonguç için bu geziler, eğitim, öğrenme, bilgilenme, toplumu ve ülkeyi tanıma açısından, entelektüel gelişmesinde “bir okul” gibi önemli bir etken olmuştur.

Dr. Engin Tonguç, 1952 yılında, Yedek Tabip Asteğmen olarak Milli Savunma Bakanlığı Ankara Ordu Donatım Ana Tamir Fabrikası’nda Askerlik görevini yapmıştır. Askerlik döneminde (Binbaşı Reşat Taykut’un desteği ile) işçi sağlığı ve iş güvenliği üzerine odaklanmış. İşçi ve işyeri doktoru olarak ilk deneyimlerini kazanmıştır. Dr. Engin Tonguç “Uzmanlık Eğitimini”, Almanya’da Hamburg Üniversitesi Tıp Fakültesinde görerek  “İç Hastalıkları Uzmanı” olmuştur (1953-1958) (Tablo I). Dr. Engin Tonguç, 1984’de, İş ve Meslek Hastalıkları Yan Dal Uzmanlık Belgesi almıştır.

Tablo I. Dr. Engin Tonguç’un okuduğu okullar, askerlik görevi, yurt içi ve yurt dışı eğitimi.

	Okul	Yıl
1	Necatibey İlkokulu, Ankara	1934-1939
2	Üçüncü Ortaokul (Taş Mektep), Ankara	1939-1942
3	Atatürk Lisesi (1945), Ankara	1942-1945
4	Ankara Tıp Fakültesi (1951)	1945-1951
5	Yedek Subay, Astğ. Ordu Donatım Ana Tamir Fabrikası (Ankara)	1952
6	İç Hastalıkları Uzmanı: Hamburg Tıp Fakültesi Hastanesi	1953-1958
7	İş ve Meslek Hastalıkları, Yan Dal Uzmanlık	1984

2. Sosyal durumu

Dr. Engin Tonguç, Almanya, 1956 yılında, Hamburg Tıp Fakültesinde karşılaştığı, Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı ve aslen Soma, Turgutalp’li olan Op. Dr. Müstesna İnay (1925-3 Aralık 2010, Soma) ile evlenmiştir.

Dr. Engin Tonguç 12 Eylül 1980 de kendi isteği ile Emekli olmuş ve bundan sonra, Soma’da sade bir yaşam sürmüştür.

Dr. Müstesna İnay (Fotoğraf 7), Ahmet Cevdet Bey ve Gılman Hanım’ın kızıdır. 1925 yılında Soma’nın Turgutalp (Pomakköy) köyünde doğmuştur (5).

Fotoğraf 7. Op. Dr. Müstesna İnay Tonguç.

Dr. Müstesna İnay Tonguç, İzmir Kız lisesini ve İstanbul Tıp Fakültesini bitirmiş (1948), Kadın Hastalıkları ve Doğum Kliniğinde Uzmanlık eğitimi almış (1953), Hamburg Üniversitesi Tıp Fakültesinde Kadın Hastalıkları ve Doğum Kliniğinde “kadın hormonları” konusunda eğitim görmüştür (1955) (5).

Prof. Dr. Meliha İnay Terzioğlu (16 Temmuz 1915, Soma-14 Mart 1995, İstanbul)’nun kardeşidir.

Ankara Doğum Evinde, uzun yıllar çalışan Dr. Müstesna İnay Tonguç, 31 Mart 1980’de kendi isteği ile emekliye ayrılmış ve Pomakköy’e dönmüştür. Op. Dr. Müstesna İnay Tonguç, 3 Aralık 2010 günü Soma’da vefat etmiştir (5).

Cumhuriyet kuşağının en güzel örneklerinden biri olan Dr. Engin Tonguç, 29 Aralık 2016 günü yaşamını yitirmiştir. Dr. Engin Tonguç’un cenazesi Soma Belediye Mezarlığı'nda eşi Dr. Müstesna İnay Tonguç’un yanında toprağa verilmiştir.

3. Dr. Engin Tonguç’un bulunduğu görevler

Dr. Engin Tonguç’un bulunduğu görevler sırası ile şöyledir (Tablo II) (1-4):

1. Amasya Suluova Şeker Fabrikası Sağlık merkezi, İş Yeri Hekimliği

1958-1960 yıllarında, Amasya Suluova Şeker Fabrikası’nda eşi Dr. Müstesna İnay Tonguç ile birlikte, Dr. Ceyhun Atuf Kansu’nun (Turhal Şeker Fabrikasında görevli) önerisi ile görev almışlar, işyeri hekimliği yapmışlardır.

Dr. Engin Tonguç’un, Suluova’da geçirdiği 2 yıl çok yoğun ve dolu geçmiştir.

Suluova Şeker Fabrikası Kömür İşletmesinde “grizu patlaması” yaşandığında, Dr. Engin Tonguç, işçi ve işyeri güvenliğini daha iyi öğrenmiştir (Fotoğraf 8).

Fotoğraf 8. Dr. Engin Tonguç ve Op. Dr. Müstesna İnay Tonguç, Suluova Şeker Fabrikası Sağlık Merkezinde (1958-1960).

Fotoğraf 9. Dr. Engin Tonguç. SSK Ulus Hastanesi (Ankara) İç Hastalıkları Uzmanı (1964).

Dr. Engin Tonguç, Babası İsmail Hakkı Tonguç’un vefatı (23 Haziran 1960) üzerine, Suluova’dan ayrılarak Ankara’ya taşınmıştır (30 Kasım 1960).

2. Hasanoğlan Öğretmen Okulu, Hekimlik ve Sağlık Bilgisi Öğretmenliği

Ankara Ağır Bakım Fabrikası, İşyeri Hekimliği

Dr. Engin Tonguç bu dönemde, Hasanoğlan Öğretmen Okulu (Hasanoğlan Köy Enstitüsü) doktorluğu ve Sağlık Bilgisi dersi öğretmenliği ve Ankara Ağır Bakım Fabrikası “İşyeri Hekimliği” yapmıştır. Dr. Müstesna İnay Tonguç Ankara Doğum ve Çocuk Bakımevinde çalışmaya başlamıştır. (1-4)

SSK Ankara Ulus Hastanesinde İç Hastalıkları Uzmanı

1964 yılında, SSK Ankara Ulus Hastanesi İç Hastalıkları Uzmanı olarak görev yapmıştır (Fotoğraf 9).

1970’li yıllarda Prof. Dr. Nusret Fişek ile çeşitli projelerde çalışma fırsatı bulmuştur.

3. SSK Proje Koordinatörü

1972’de İSGÜM ile SSK arasında başlatılan “SSK Sağlık Hizmetlerinin, İş Hekimliği Katkısı ile Geliştirilmesi” projesinde proje koordinatörü olarak görev aldı.

4. Meslek Hastalıkları Konularında incelemeler (Almanya, Finlandiya, İtalya)

1973’de iş hekimliği, meslek hastalıkları için 4 aylığına Almanya, Finlandiya ve İtalya’ya gönderilmiştir.

5. Meslek Hastalıkları Hastanesi Başhekimi

1977’de, Ankara’da kurulması için uğraştığı Meslek Hastalıkları Hastanesinin, Başhekimi olmuştur.

6. SSK Genel Müdür Yardımcılığı

Dr. Engin Tonguç’un, 1978-1980’de SSK Genel Müdür Yardımcılığı sırasında yapmış olduğu görevler:

1988-1993 arasında TTB’nin işyeri hekimleri sertifika kurslarında öğretici olarak çalışmıştır.

12 Eylül 1980’de kendi isteği ile emekli olmuştur.

Fotoğraf 10. Dr. İş yeri hek işçi sağlığı, meslek hast kurucuları: Dr. Haldun Sirer, Prof. Dr. Turhan Akbulut, Dr. Engin Tonguç, Prof. Dr. İsmail Topuzoğlu.

Tablo II. Dr. Engin Tonguç’un meslek yaşamında yapmış olduğu görevler.

Görevleri	Yılı, Yeri
İşyeri Hekimi (Op. Dr. Müstesna İnay Tonguç ile)	1958-1960, Amasya, Suluova Şeker Fabrikası
İşyeri Hekimi	1960-1980, Ankara
Hekimlik ve Sağlık Bilgisi Öğretmeni İşyeri Hekimliği	1960-1964, Hasanoğlan Öğretmen Okulu, Ankara Ağır Bakım Fabrikası
İç Hastalıkları Uzmanı	1964, SSK Ankara Ulus Hastanesi
SSK Proje Koordinatörü	“SSK Sağlık Hizmetlerinin, İş Hekimliği Katkısı ile Geliştiril”
Yurt dışı görev (Meslek Hastalıkları İncelem	1973, Almanya, Finlandiya, İtalya
Başhekimlik	1977, Ankara Meslek Hastalıkları Hastanesi
SSK Genel Müdür Yardımcısı	1978-1989, İş Hekimliği, Yasası Tam Gün Yasası, SSK'ye İlaç Fabrikası Kurulması SSK’da Özel Dal Kliniklerinin kurulması, SSK Eğitim Hastanelerinin çoğaltılması

4. Dr. Engin Tonguç’un Emekli olduktan sonra yaptığı işler

Dr. Engin Tonguç 12 Eylül 1980 sonrasında emekli olduktan sonraki dönemde, Türk Tabipleri Birliğinde aktif çalışmış ve aşağıda belirtilen, birçok değerli görevler yapmıştır (Fotoğraf 11) (Tablo III).

Soma’da yalın bir yaşam süren Dr. Engin Tonguç, Babası adına İsmail Hakkı Tonguç Vakfı (Fotoğraf 9) ve eşi adına Soma Kız Öğrenci Yurdu (Fotoğraf 11,12) gibi iki önemli kurumu ülkemize kazandırmıştır.

Fotoğraf 11. Dr. Engin Tonguç, Emeklilik sonrasında da, etkinlikler yapmış, toplumu aydınlatmak için çalışmıştır (YKKED).

1. Türk Tabipleri Birliğin Yüksek Onur Kurulu üyeliği

Ayrıca Türk Tabipleri Birliğin Yüksek Onur Kurulu üyeliği yapmıştır (1984-1992).

2. Türk Tabipleri Birliği İşyeri Hekimliği Sertifika Kurslarında “Öğretici”

Türk Tabipleri Birliği İşyeri Hekimleri Kurslarında “Öğretici” olarak görev yapmıştır (1988-1993).

3. İsmail Hakkı Tonguç Belgeliği Vakfı (2011)

İsmail Hakkı Tonguç Belgeliği Vakfının kuruluşuna öncülük etmiştir (Fotoğraf 12).

Fotoğraf 12. Dr. Engin Tonguç, İsmail Hakkı Tonguç Belgeliği Vakfında.

4. Dr. Müstesna Tonguç EÇEV Kız Öğrenci Yurdu (Soma, Manisa) (25 Eylül 2012)

Soma’da “Müstesna Tonguç Kız Yurdu” kurarak, Somalı kız öğrencilerin yaşamlarında aydınlık bir sayfa açmıştır (25 Eylül 2012).

Dr. Engin Tonguç’un eşi Op. Dr. Müstesna İnay Tonguç (Fotoğraf 13) Türkiye'nin ilk kadın jinekologlarından Op. Dr. Müstesna İnay Tonguç'un “vasiyeti” üzerine, Soma'da yapılan 80 yataklı Dr. Müstesna Tonguç Kız Öğrenci Yurdu (pansiyonu), Liseli kızların barınmasını sağlamaktadır (Fotoğraf 14).  Dr. Müstesna Tonguç Kız Öğrenci Yurdu işletmesini, Ege Çağdaş Eğitim Vakfı (EÇEV) yürütmektedir.

Fotoğraf 13. Op. Dr. Müstesna İnay Tonguç ve Dr. Engin Tonguç, Emeklilik sonrası Soma Turgutalp’e (Pomakköy)  yerleşmişlerdir.

Fotoğraf 14. Dr. Müstesna Tonguç Kız Öğrenci Yurdu, Turgutalp (Pomakköy), Soma.

Tablo III. Dr. Engin Tonguç’un Emekli olduktan sonra yapmış olduğu işler.

Konu	Yıl
Türk Tabipleri Birliğin Yüksek Onur Kurulu Üyesi, Ankara	1984-1992
Türk Tabipleri Birliği İşyeri Hekimliği Sertifika Kursları “Öğretici”	1988-1993
Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı (Kuruluşu)	1994
İsmail Hakkı Tonguç Belgeliği Vakfı (Kuruluşu) Ankara	2011 "www.tongucvakfi.org.tr"
Müstesna Tonguç Kız Yurdu (Kurucu), Soma	25 Eylül 2012

5. Dr. Engin Tonguç’un yazıları, kitapları, makaleleri

Dr. Engin Tonguç, Cumhuriyet dönemi tanıklığını, babası İsmail Hakkı Tonguç’tan aldığı “Cumhuriyet”, “Çağdaşlaşma” ve “Aydınlanma” bayrağını günümüze taşıyan önemli bir yazar, düşünür, bilge bir insandır. Yazdığı kitaplarda anılarını, eğitimle ilgili görüşlerini genişçe anlatmıştır (Fotoğraf 15).

Fotoğraf 15. Dr. Engin Tonguç, Emeklilikten sonraki yıllarda da, etkin biçimde çalışmış, topluma liderlik ve yazarlık yapmıştır.

Dr. Engin Tonguç, babasının vefatı sonrası “Halk Sağlığı” yanı sıra, “Köy Enstitüleri” ne olan ilgisini arttırmıştır (10).

Dr. Engin Tonguç, Babası İsmail Hakkı Tonguç’un belgelerini değerlendirerek, bazılarını yayına hazırlamıştır (Tablo IV). Kendisi de birçok kitap yayınlamış (Tablo IV) ve makaleler yazmıştır (Tablo V).

Dr. Engin Tonguç, yazmış olduğu bilimsel makaleler ile Türkiye’de “meslek hastalıkları, pnömokonyozlar, asbestozis, kurşun zehirlenmeleri, vb” konusunun önemini ve yapılması gerekenleri vurgulamıştır (11-13) (Tablo IV, V).

Tablo IV. Dr. Engin Tonguç’un, yayına hazırlamış olduğu İsmail Hakkı Tonguç’un kitapları ve yazmış olduğu kitaplar.

Dr. Engin Tonguç’un yayına hazırlamış olduğu İsmail Hakkı Tonguç’un kitapları.

Tonguç İH, Gündüzalp F, İnan MR. (Çeviri). Pestalozzi ve Devrim.  İmece Yayınları, Ankara, 1962;199.

2)  Tonguç İH. Pestalozzi Çocuklar Köyü. Cumhuriyet Kitapları. Nisan 2020;108. 1. Baskı. Ankara: Doğuş Matbaası, 1960;72. 2. Baskı. AÜ Matbası.

3) Tonguç İH. Mektuplarla Köy Enstitülü Yıllar, 1976.  1. Baskı. Çağdaş Yayınları, İstanbul Ekim 1976;239. 2. Baskı. Çağdaş Yayınları, İstanbul Nisan 1990. 3. Baskı. Güldikeni Yayınları, Kasım 1999.

Dr. Engin Tonguç’un yazmış olduğu kitaplar.

1) Tonguç E. Devrim Açısından Köy Enstitüleri ve Tonguç. Ant Yayınevi, 1970 (Fotoğraf 16).

2) Tonguç E. İş Hekimliği Yönünden; El Fonksiyonunu Bozan İç Hastalıkları, Ankara, 1971. (Fotoğraf 17)

3) Tonguç E. Finlandiya, Almanya, İtalya İnceleme Raporları, İş Sağlığı Geliştirme Tasarısı, Kitap No:458.1974.

4) Topuzoğlu İ, Tonguç E, Artun T. Meslek Hastalıkları. Sigorta Sağlık Dergisi 1974;16(3) (İstan Baha Matb, 1974).

5) Tonguç E. SSK Yönetiminde 2 Yıl. Başak Yayınları, 1981;176 (Fotoğraf 18).

6) Tonguç E. Umut Yolu. İş Bankası Yayını, 2020;304 ( Fotoğraf 19). Sergi Yayınevi, İzmir (Fotoğraf 20).

7) Tonguç E. Meslek Hastalıkları Kılavuzu/Broşürler. TTB Yayını, 1992;670 (Fotoğraf 21).

8) Tonguç E. Bir Eğitim Devrimcisi İsmail Hakkı Tonguç. 1997;792 (Fotoğraf 22).

9) Tonguç E. Bir Tutam Umut İçin, SSK Anıları. Güldikeni Yayınevi, 1999;160 (Fotoğraf 23).

10) Tonguç E. Sağlık Yazıları. Güldikeni Yayınevi, 2002 (Fotoğraf 24).

11) Tonguç E. Köy Enstitülerinin İzinde. Güldikeni Yayınevi, Ankara, 2003 (Fotoğraf 25)

Tablo V. Dr. Engin Tonguç’un yazmış olduğu makale ve kongre bildirileri.

Topuzoğlu İ, Tonguç E. Çalışma Bk. ve SSK «Tüm Sağlık Bakımı» Projesi Yenilikler. Sigorta Sağlık Dergisi, 1973; 2.

Tonguç E. İş Hekimliği ve Meslek Hast. Konularında Finlandiya, Almanya ve Italya İnceleme Raporları. İş Sağlığı Hizmetlerini Geliştirme Tasarısı, EEK yayını, yay no. 218, 1974.

Tonguç E. ve Ark. Bir işyeri koşullarının Benzen entoksikasyonu incelenmesi ve Benzene maruz işçilerde klinik muayene sonuçları, SSK 6. Tıp Kong, Bild, SSK yay no. 220, 1974.

Tonguç E. ve Ark. Panael: İş Hekimliği Temel İlkelerine Göre Çalış. SSK 7. Tıp Kong Bild, SSK yayını no. 258, 1976.

Tonguç E. ve Ark. Endüstride Kronik Trikloretilen Entoksikasyonları. SSK 7. Tıp Kong, Bild, SSK yay no. 258, 1976.

Tonguç E. Meslek Hastalıkları I. Türkiye'de ve Dış ülk iş Güvenlve Org bir kriteri. Toplum ve Hekim 1978;1(1):54-59.

Tonguç E. Meslek Hastalıkları II.  Meslek hastalıklarının durumu. Toplum ve Hekim Şubat 1978;1(2):41-55.

Tonguç E. Meslek Hastalıkları III. İş güvenliği ile lgili kuruluş ve Örgütler. Toplum ve Hekim 1978;1(3):59-61.

Tonguç E. Meslek Hastalıkları IV. İşbirliği ve Koordinasyon. Toplum ve Hekim 1978;1(4):51-62.

Tonguç E. Mektup: Dr. Erdal Atabek TTB Konseyi Başkanı. Toplum ve Hekim 1979;4(21):9-11.

Tonguç E. Türkiye'de işçi sağlığı ve iş güvenliği ve bir reorgan modeli. Toplum ve Hekim Mayıs 1993;8 (54):46-53.

Tonguç E. SSK Yönetiminde 2 yıl: İlaç Yönetimi. Toplum ve Hekim Ağustos 1993;8(56):65-74.

Tonguç E. SSK ve İşyeri Hekimliği. Toplum ve Hekim Aralık 1993;8(58);5-6.

Tonguç E. Benzol, Benzen. Türk Tabipleri Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi Temmuz 2001;32.

Tonguç E. Meslek hastalıkları kon neredeyiz, nerede olmalıyız? TTB Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi 2002;24-30.

Tonguç E. İşçilerimiz kendisine çok şey borçlu. TTB Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi 2010;10(35):26-27.

Fotoğraf 16. Dr. Engin Tonguç. Devrim Açısından Köy Enstitüleri ve Tonguç, Ant Yayınevi, 1970.

Fotoğraf 17. Dr. Engin Tonguç. İş yeri hekimliği yönünden, el fonksiyonunu bozan iç hastalıkları. SSK.1971.

 

Fotoğraf 18. Dr. Engin Tonguç. SSK Hizmetlerinde 2 Yıl. Başak Yayınları, 1981;176.

Fotoğraf 19. Dr. Engin Tonguç. Umut Yolu, İs Bankası Yayınevi, 1983, 1998;215., 2020;3304.

     

Fotoğraf 20. Dr. Engin Tonguç. Umut Yolu, Sergi Yayınevi, İzmir, 1984;253.

Fotoğraf 21. Dr. Engin Tonguç. Meslek Hastalıkları Kılavuzu. TTB Yayını, 1992;670.  

 

Fotoğraf 22. Bir Eğitim devrimcisi: Dr. Engin Tonguç

Fotoğraf 23. Dr. Engin Tonguç. Bir Tutam Umut İçin, SSK Anıları. Güldikeni Yayınları, 1999;160.

     

Fotoğraf 24. Dr. Engin Tonguç. Sağlık Yazıları. Güldikeni Yayınları,  Ankara, 2002.

Fotoğraf 25. Dr. Engin Tonguç. Köy Enstitülerinin İzinde. Güldikeni Yayınları, Ankara,  2003.

6. Dr. Engin Tonguç’un Ödülleri

1. Aydınlanma Onur Ödülü: Yeni Kuşak Köy Enstitüleri Derneği (YKKED), 17 Nisan 2004.
2. Dr. Engin Tonguç İmecevi: Yeni Kuşak Köy Enstitüleri Derneği (YKKED), Genel Merkezi.
3. Dr. Engin Tonguç’a 80. Yaş Armağanı: Bilge İmececi Kitabı (Kocabaş K, Ed.).
4. Dr. Engin Tonguç, Köy Enstitüleri Ödülünü (2016), Prof. Dr. Yılmaz Büyükerşen’e vermiştir (Fotoğraf 26).

Fotoğraf 26. Dr. Engin Tonguç, Köy Enstitüleri Ödülünü (2016), Prof. Dr. Yılmaz Büyükerşen’e vermiştir (Prof. Dr. Yılmaz Büyükerşen, Dr. Engin Tonguç, MV Bedri Serter, Balçova BB Mehmet Ali Çalkaya) (15).

7. Sonuç

Türkiye’de Cumhuriyetin kurulması ve toplumun geçmişten geleceğe yaşadığı sorunların çözümü, dünya uygarlığı içinde saygın bir yerde bulunma çabası; halkımızın eğitim, sağlık, kültür, entelektüel ve demokrasi kültürü alanlarında elde edeceği gelişme ile koşuttur.

1.   Dünya Savaşı (28 Temmuz 1914 - 11 Kasım 1918) sonunda dağılan Osmanlı Devleti yerine, M. Kemal Atatürk’ün önderliğinde, Kurtuluş Savaşı sonunda, yeniden “küllerinden” doğan Türkiye Cumhuriyeti (29 Ekim 1923) ve Türk Ulusu laik, demokratik, çağdaş ve katılımcı bir yönetim oluşturmaya çalışırken, “kapitülasyonlar”, ekonomik sorunlar yanı sıra, başlıca 3 önemli sorunu öncelikle çözmek zorunda kalmıştır:

1. Bulaşıcı hastalıklarla savaş,
2. Çocuk ölümleri ile savaş,
3. Cehaletle savaş.

Bu nedenle, sağlık sorunlarının çözümü, halkın okuma yazma öğrenmesi, eğitimi, bilgilenmesi, aydınlanması, özellikle “demokrasi kültürünün” gelişmesi açısından önemli gelişmelerdir.

Yeni Latince temelli Türkçe yazının kabulü, okullaşmanın, okur-yazarlığının, entelektüel gelişmesinin sağlanması için büyük bir çalışma yapılmış, eğitim, sosyal, kültürel yeni kurumlar kurulmuştur. 

Örneğin, yeniliklerden bazıları ve ilgili bakanlar şunlardır (Tablo V):

Tablo V. Cumhuriyet döneminin yeni oluşturduğu kurumlar.

Bu çalışmaların yürütülmesinde, M. Kemal Atatürk doğrudan görev almıştır.  

Millet Mektepleri

Harf devrimi sonrası, yeni yazıyı öğretmek, okur-yazarlığı arttırmak için açılan “Millet Mekteplerinde” başta Atatürk’ün katılımı ile yoğun bir çalışama yürütülmüştür (Fotoğraf 25,27) (2).

Mustafa Kemal Atatürk’ün başöğretmenliği kabul ettiği 24 Kasım tarihi, Türkiye’de Öğretmenler Günü olarak kutlanmaktadır. https://hukukbook.com/millet-mektebi-talimatnamesi/

Millet Mektepleri, Türkiye’de 1 Kasım 1928’de yeni harflerin kabulünden sonra halkı okuryazar kılmak amacıyla gerçekleşen eğitim seferberliği için kurulmuş dört ay süreli eğitim veren halk eğitimi kurumlarıdır (14).

Fotoğraf 26. Millet Mektebi Talimatnamesi, İcra Vekilleri Heyetinin(Bakanlar Kurulu) 11 Kasım 1928 tarihli toplantısında uygun bulunarak kabul edilmiştir. Yönetmelik 24 Kasım 1928 tarihinde resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Kaynak Linki : https://hukukbook.com/millet-mektebi-talimatnamesi/

Fotoğraf 27. Türkiye Cumhuriyeti, kurulduktan kısa süre sonra, okuma yazma seferberliği başladı. Çünkü, çok düşük olan okur-yazar nüfus oranını arttırmak gerekliydi. Bu amaçla da Millet Mektepleri kuruldu. Başöğretmen M. Kemal Atatürk Millet Mekteplerinin başarısı için çok çalıştı. https://www.hurriyet.com.tr/

Köy Enstitüleri

Türkiye'ye özgü olan bu eğitim projesini 1940-1954 yıları arasında uygulanmıştır, Hasan Ali Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç doğrudan yönetmiştir (3).

Hasan Âli Yücel (1897-1961) ve İsmail Hakkı Tonguç (1893-1960)

Anadolu'nun okulsuz ve öğretmensiz olduğu bu dönemde, Millî Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel (1897-1961) ve İsmail Hakkı Tonguç (1893-1960)'un çabalarıyla köylerden ilkokul mezunu zeki çocukların bu okullarda yatılı eğitim görmüş, daha sonra köylere öğretmen olarak görevlendirilmiştir (3).

Dr. Engin Tonguç

Dr. Engin Tonguç, 1928 yılında, Atatürk ve Cumhuriyet Devrinin, bürokrat ve öğretmen bir ailenin çocuğu olarak, Ankara’da doğmuştur.

Milli Eğitim Bakanlığı İlk Öğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç’un oğlu olarak tanınmış, Liseyi bitirdiği 1945 yılına dek, Babası ile Anadolu yollarında, birçok köye gitmiş, halkın var olan durumunu ve gelişmeleri, yerinde, yaşayarak öğrenmiştir (1-4).

Dr. Engin Tonguç’un, Cumhuriyetin başlattığı, “çağdaşlaşma alanındaki kültürel savaşın” içinde yer almış bir ailenin çocuğu olarak, gelişmelerin birinci elden tanığı olması, etkilenmesi, yönünü çizmesi doğaldır.

Kazanmış olduğu bu birikim ve özellik, sonraki yaşamında, Dr. Engin Tonguç’un çalışmalarına, yaşam karşısındaki tutumuna da yansımıştır.

Dr. Engin Tonguç, bu nedenle, yazdığı kitaplarda anılarını, eğitimle ilgili görüşlerini anlatmıştır.

Gerçekte, Dr. Engin Tonguç’un, Köy Enstitülerini ve İ. Hakkı Tonguç’u anlatan yapıtları yazması en büyük başarısı olarak görülmelidir.

Dr. Engin Tonguç’un yazmış olduğu;

– Devrim Açısından Köy Enstitüleri ve Tonguç (1970),

–  Mektuplarla Köy Enstitüsü Yılları (1976),

– Bir Eğitim Devrimcisi İsmail Hakkı Tonguç, Yaşamı, Öğretisi, Eylemi (1997),

• Köy Enstitülerinin İzinde (2003) yapıtları, Türk Eğitim tarihine değer katmıştır(Tablo IVb) (15).

Meslek Hastalıkları ve Meslek Hastalıkları Hastaneleri

Dr. Engin Tonguç’un en önemli katkılarından birisi de “meslek hastalıkları”, “iş yeri kazaları”, pnömokonyozlar, asbestozis, kurşun zehirlenmesi gibi konuların çözülmesi ve Meslek Hastalıkları Hastaneleri kurulması için yapmış olduğu çalışmalar unutulmazdır (11,13).

Meslek hastalıkları, coğrafi patoloji, çevresel patoloji ve ekopatolojinin de konusudur (6, 16-19).

Dr. Engin Tonguç, bu konuda Meslek Hastalıkları Sempozyumunda (13-14 Nisan 2002) konuşma yapmış; hekimlerin karşılaştığı güçlüğü şöyle açıklamıştır (11):

- “Biz hekimlere karşı -kriz var, dünya batıyor, vb nedenle biz bu işe fazla eğilemeyeceğiz, siz de gözlerinizi yumun- anlamına gelecek sözlerin söylenmesi, mesleğimize karşı saygısızlıktır.”

- “Hekimler, eğer sağlık bozukluğu, hastalık varsa, üzerine gitmeli, yoksa varlığımızın nedeni kalmaz.”

Dr. Engin Tonguç, Türkiye’de Meslek Hastalıkları Hastanesi kurulması ve meslek hastalıklarının önlenmesi ve iyileştirilmesi konularında Dr. Haldun Sirer (1925-2010) ve Dr. İsmail Topuzoğlu’nun çalışmalarının önemini belirmiştir (12-15,20).

Dr. Engin Tonguç’un yaşama gözlerini yumması sonrasında, dostları aşağıdaki görüşler bildirilmiştir:

SON SÖZ: Bir insan için en gerekli olan sağlık ve eğitim alanlarına, özellikle işçi sağlığı, iş yeri hekimliği,  kadın sağlığı ve meslek hastalıkları konularında, yaşamı boyunca, kendilerini adayarak, var gücü ile çalışıp, topluma değer üreten,  Türkiye’ye yeni uygulamalar, yeni görüşler, yeni kurumlar kazandıran Uz. Dr. Engin Tonguç ve eşi Op. Dr. Müstesna İnay Tonguç’u saygıyla anıyorum.

--------------------------------------

Kaynakça

1. Karataş A. Tonguç Baba’nın doktor oğlu: Engin Tonguç. Aydınlık 27 Aralık 2021.
2. Dr. Engin Tonguç’un Hayat Hikayesi (1928-2010). İsmail Hakkı Tonguç Belgeliği Vakfı.
3. Kocabaş K. Aramızdan ayrılışının 3. Yılında Dr. Engin Tonguç. İsmail Hakkı Tonguç Belgeliği Vakfı. 4 Ocak 2020. http://www.tongucvakfi.org.tr/yaz305lar.html
4. İşçi Doktoru: Dr. Engin Tonguç. Cumhuriyet İnsanları Portreleri. https://portreler.fisek.org.tr/
5. Okur S. Müstesna bir yaşam. Soma Olay, 27 Nisan 2017.
6. Canda MŞ. Turkish Medical Pathology History I. Nobel Kitabevi, İstanbul, 2022;486.
7. Alkan O. ABD ve Ülkemizde Tıp Fakültelerinin, öğrenim gören kız öğrenci sayılarla karşılaştırıl İTFM 2000;63(3):305-313.
8. Oğuz Y, Atabenli – Erdemli E, Tekelioğlu M. Türkiye’nin İlk Kadın Tıp Profesörü: Kamile Şevki (1906-1987). yaseminyalim.com›uploads›2008/07.
9. Canda MŞ. Türkiye'nin İlk Kadın Tıbbi Patolog KŞevki Mutlu (1906-1987) Tıp Eğitimine Katkısı. Ajans Bakırçay 13.05.2022.
10. Şahbaz T. Dr Engin Tonguç ile söyleşi. Türk Tabipleri Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi 2001;1(1):17-19.
11. Tonguç E. Meslek hastalıklarında neredeyiz, nerede olmalıyız? TTB Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi 2002;24-30.
12. Tonguç E. İşçilerimiz kendisine çok şey borçlu. Türk Tabipleri Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi 2010;10(35):26-27.
13. Tonguç E. Benzol, Benzen. Türk Tabipleri Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi Temmuz 2001;32.
14. Kılınç M. Millet Mektepleri ve 1929 Yılı Faaliyetlerinin Basına Yansımaları.  IntJ Social Science Research 2018;7(1):93-102.
15. Gazalcı M. İşçilerin hekimine veda (İşçilerin hekimine veda). Cumhuriyet 4 Ocak 2017.
16. Canda MŞ. Ekopatolojinin Türkiye Açısından Önemi. Türkiye Ekopatoloji Dergisi 1995;1(11-2):1-3.
17. Canda MŞ. Kanserojen çevresel etkenlerin toplum sağlığı açısından önemi. Dirim 1988;63(11-12):371-75.
18. Canda MŞ. Kurt S, Kurt Ö. İzmir bölgesinde kanser sıklığı üzerine (885 olgu). Türk Neoplazi Dergisi 1992;1(2):43-48.
19. Canda MŞ. Bircan A, Akın MM, Kabadayı T, Kurt S. Aktinolit asbeste bağlı yeni bir asbestos bölgesi. a) İvriz-Zanapa Vadisi. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 1988;27(4):1291-98.
20. Yeşilleten N. İşçi sağlığının önderi Haldun Sirer. TTB Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi Temmuz-Eylül 2004;35-38.
21. Kansu I. Engin Tonguç yaşamını yitirdi. Cumhuriyet 30 Aralık 2016. cumhuriyet.com.tr
22. Oktay OG. Tonguç böyle uğurlandı. Odatv.com ‘http://www.tongucvakfi.org.tr” 29 Aralık 2016.