Türkiye’de kanser savaşının 100. yılı ve 1-7 Nisan Kanser Haftası ve ICD-O Türkçe Versiyon’un önemi

1. GİRİŞ VE AMAÇ

Türkiye Cumhuriyeti 2. Yüzyıla ulaşmışken, Halk Sağlığı açısından önemli ve üzerinde sürekli çalışılan ve daha çok çalışılması gerekli sağlık sorunlarından birisi de kanser ile ilgili hastalıklardır.

Bu konuda, güncel olarak dünyada ve ülke genelinde, bilimsel yenilikler ve sağlık hizmetlerinde yeni gelişmeler ve ilerlemeler olmakla birlikte, bu hizmetlerin, yurt genelinde, daha üst düzeyde, daha yaygın biçimde, her yere ve herkese eşit ulaşması gereklidir.

Dünyada ve ülkemizde “dolaşım sistemi hastalıklarından” sonra ikinci ölüm nedeni kanserlerdir.

Örneğin, “2025 yılı kanser istatistiklerine göre, bu yıl Amerika’da 2,041,910 yeni kanser olgusu ön görülmektedir”. https://www.solunum.org.tr/basin/1823/4-subat-2025-dunya-kanser-gunu-basin-bildirisi.html

Toplumun, her eğitim ve varlık düzeyindeki insanları, bu konuda, doğru ve yeterli bilgilendirilmesi;

• Kansere karşı korunma,
• “Erken tanı”,
• “Erken kanser” açısından,
• Bilimsel gelişmeler ölçüsünde önemli bir çalışma alanıdır.

Bu nedenle, Halk Sağlığı ve Koruyucu Hekimliğe önemli görevler düşmektedir.

1. “Türkiye’de Kanser Savaşı’nın Alemdarı”: Hamdi Suat Aknar

1904 yılında, Almanya’da eğitim görerek İstanbul’a dönen Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar (Fotoğraf 1);

• Türkiye’de “Kanser Savaşının” öncüsü,
• Çağdaş Patoloji,
• Coğrafi Patoloji,
• Deneysel Patoloji,
• Dermatopatoloji’nin de kurucusu olmuştur.

   

Fotoğraf 1. Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar (1873- 13 Mart 1936), Türkiye’de çağdaş patolojinin kurucusu (1904 GATA, 1909 İstanbul Üniv. Tıp Fakültesi, 1933 Vakıf Guraba Hastanesi).

Fotoğraf 2. Prof. Dr. Osman Nuri Aker (1916, Salihli - Mayıs 1995, Ankara). Türkiye’de Sitopatolojinin kurucusu (1953-1969, Gülhane).

Fotoğraf 3. Prof. Dr. F. Perihan Çambel (1909- 21 Ocak 1987). Türk Kanser Savaş Derneği’ni kurmuştur (17.02.1947, Ankara).

1925 yılında, Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar, İstanbul Ü. Tıp Fak. Patoloji Anabilim Dalı’nda, ayrı bir çalışma birimi oluşturmuş ve “Kanser Araştırmaları İçin ayrıca Bir Oda” ayırmıştır.

Böylece, halk sağlığının, kanser alanında korunması, gerekli bilimsel, sosyal, yönetsel çalışmaların yapılması, gençlerin eğitilerek yetiştirilmesi için ilk adımları atmıştır ve Prof. Dr. Osman Nuri Aker (Fotoğraf 2)’in belirttiği gibi, “Türkiye’de Kanser Savaşı’nın Alemdarı” olmuştur.

1929 yılında, Türkiye’de ilk “Kanser Bilimsel Toplantısı” Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar ‘ın liderliğinde, çalışma arkadaşları (Prof. Dr. M. Lütfi Aksu ve Prof. Dr. Saim Ali Dilemre)  ile birlikte düzenlenmiştir (III. Türk Milli Tıp Kongresi, 17-19 Eylül 1929, Ankara).

Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar, 1933 yılında, İstanbul’da “Kanserle Mücadele ve Taharri Cemiyeti” (Kanser Savaş ve Araştırma Derneği) ni kurmuştur.

Bu derneğin devamı ve Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar’ın isteğini yerine getirmek üzere; öğrencisi, ilk dönem asistanlarından Prof. Dr. F. Perihan Çambel (Fotoğraf 3), “56 arkadaşının gönüllü çabası” ile 17 Şubat 1947 günü,  Ankara’da, Türk Kanser Araştırma ve Savaş Derneği (Kurumu)nu kurmuştur.

2) Sağlık Bakanlığı Kanserle Savaş Daire Başkanlığı Kurulması (1983)

• Kanserle Savaş Daire Başkanlığı (14.12.1983 tarih ve 18251 sayılı RG) ve
• Kanser Savaş Bilim Kurulu (14 Mayıs 1983) kurulmuştur.

Günümüzde, bu çalışmalar Türkiye’de çok ilerlemiş, çoğu illerde çağdaş anlamda sağlık hizmetleri içinde kanser erken tanısı yapılan;

• ”Tarama Birimleri”,
• “Sitoloji ve Patoloji Laboratuvarları”,
• “Görüntüleme Laboratuvarları”,
• “Kanser Erken Tanı Klinikleri”,
• Kanser Erken Tanı, Tarama ve Eğitim Merkezleri (KETEM)
• “Kanser Kayıt Birimleri” oluşturulmuştur.

1925 yılında, İstanbul’ Üniversitesi’nde, Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar’ın, “Kanser” konusunda başlattığı bilimsel ve toplumsal çalışmalardan günümüze yaklaşık 100 yıl geçmiştir.

Güncel olarak, Türkiye’de Patoloji, Sitopatoloji, Hematoloji ve teknolojik donanımlı laboratuvarlarda görevli, iyi eğitimli, üniversite ve diğer sağlık kurumlarında, hizmet üreten, çok değerli Uzmanlar yetişmiştir.

“Kanser Savaşı” ile ilgili işler yürütülürken;

a) Toplumun bilgilendirilmesi,

b) Sağlık altyapısının oluşması,

c) Uygulamaların uluslararası ölçütlerde olması,

d) “Kanser” tanılarının, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) belirlemiş olduğu “ICD-O Türkçe Versiyon” kodlarına uygun biçimde kodlanması zorunludur.

Amacımız, Türkiye’de 1-7 Nisan günleri arasında yapılan “Kanser Haftası” çerçevesinde, bilimsel yeni gelişmelerin ışığında, kanser ve kanser hastalığı ile ilgili temel konularda, toplumun bilgilendirilmesi,  “bütüncül” bir bakışla “erken tanı” ve “erken kanser” konusuna dikkat çekilmesi, “ kanser tanılarının“ güncel ICD-O kodları ile kodlanmasının önemini vurgulamaktır.

Çünkü toplumun tüm bireylerinin, bütüncül bir çerçeveden, “erken tanı” ve “erken kanser” konusunda bilgilenmesi, güncel bilimsel ve sosyal gelişmelere ulaşabilmesi ve yararlanabilmesi, “insan haklarına saygı” açısından olduğu gibi, uygar toplumların ulaştığı uygarlık düzeyinin de göstergesi olması nedeniyle de önemlidir.

2. TÜRKİYE’DE KANSER KAYITÇILIĞI ve ICD-O

1. Kanser Kayıt ve İnsidans Projesi (1991, İzmir)

Kanser Kayıt ve İnsidans Projesi (1991, İzmir) ilk olarak, 1991 yılında, İzmir’de;

• Prof. Dr. Selçuk T. Şahin (Massachusetts Üniv. Türk-Am. Sağlık Araş. Merk.) tarafından,
• Ege Üniversitesi ve
• Sağlık Bakanlığı İzmir Sağlık  İl Müdürlüğü işbirliği ile başlatılmıştır.

Prof. Dr. Selçuk T. Şahin liderliğinde, 1991 yılında, Ege Üniversitesi ve Sağlık Bakanlığı ‘nın İzmir’deki Hastanelerinin ilgilileri (Başhekim Yardımcıları ve Patoloji Şefleri, vb.) ile toplantılar yapılmıştır.

DEÜTF öğretim üyesi olduğum için, bu toplantılara “özel olarak” katkıda bulunmak üzere, çağrılı olarak katıldım.

Bu toplantılar, Prof. Dr. Hadi Özer’in başkanlığında EÜTF Radyoloji ABD’da yapılmaya devam etmiştir.

Prof. Dr. Selçuk T. Şahin’in bu girişimleri sonucu, Ege Üniversitesi Kanser Kayıt ve Araştırma Merkezi (EÜKAM) kurulmuş ve ilk Başkan Prof. Dr. Hadi Özer olmuştur (YÖK onayı, 30.12.1991 ve Resmi Gazete Tem. 1992-Sayı 21298). https://kansermerkezi.ege.edu.tr/tr-5637/tarihce.html

İzmir genelinde, Prof. Dr. Selçuk T. Şahin liderliğinde, Kanser Kayıt ve İnsidans Projesi’nde görev alacaklar için düzenlenen kurslarda, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün “International Classification of Disseasses for Oncology” (ICD-O 2. Baskı, 1990) kitabı temel alınmıştır.

2. ICD-O 2 Türkçe Versiyonu (1992)

Prof. Dr. Selçuk T. Şahin başkanlığında, 1991 yılı içindeki, tüm hastane temsilcilerinin bulunduğu ilk büyük toplantıda, iş bölümü yapılmıştır.

1976 yılından bu yana Dünya’da kullanılan, DSÖ’nün ICD-O Kitabının, “ICD-O 2 Türkçe Versiyonu” hazırlama işini, düzenlenecek eğitim kurslarına yetiştirmek (15 Aralık 1991) üzere, Prof. Dr. Selçuk T. Şahin, tarafıma vermiştir.

 “DEÜTF Patoloji ABD’nda bilgisayarın bulunmadığı” bu dönemde, yoğun geçen bir süreç sonunda, evdeki Bilgisayarda geceleri çalışarak (Prof. Dr. Tülay Canda’nın katkısı ile) “ICD-O 2 Türkçe Versiyon” kitabı hazırlanmıştır.

Hazırlanan Kitap özel olarak çoğaltıp, istenen günde yeterli sayıda çoğaltılarak “ilk Kursta kullanılmak” üzere, Proje Yöneticilerine teslim edilmiştir.

Daha sonra, bu kitap, EÜKAM’nin ilk yayını olarak, 1992 yılında EÜ Basımevi’nde basılmıştır (ISBN 975-483-203-X) (Fotoğraf 4). Böylece, İzmir’deki iki kardeş üniversite olan Ege ve Doku Eylül Üniversitesi arasındaki işbirliğine de güzel bir örnek olmuştur.

Kanser tanılarının ICD-O Kodlarına göre kodlanması, “Kanser Kayıtçılığı” ve “Kanser Savaşı” ve Dünya ile aynı “standardı” yakalama ve “dili konuşma” açılarından çok önemlidir.

Dünya’da, Kanser Kayıtçılığı yapılan ve “çok konuşulan dillerde”, birçok ülkede, o dilde “ICD-O versiyonu” hazırlanmış, böylece “ICD-O 2 Türkçe Versiyonu” bu alanda, ülkemiz açısından, bir ilk olmuştur.

Fotoğraf 4. ICD-O 2. Türkçe Versiyon, ICD-O 2. Baskı, 1990 (Canda MŞ, 1992).

3. Son 30 Yılda 3 Kez Hazırladığım “ICD-O Türkçe Versiyonların” Önemi

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün “ICD-O”  kitabının, sonraki baskıları da, “ICD-O 3” ve “ICD-O 3.1” “Türkçe Versiyon” olarak 2002, 2018 yılarında “tarafımca” hazırlanmıştır (Fotoğraf 5-6).

•  “Kanser kayıtçılığı” yapılabilen tüm ülkelerde “ortaklaşa” kullanılabilir,
•  Bilimsel veri “standardını” ve alışverişini, bilimsel, kültürel iletişimin gelişmesini sağlar,
• Türkiye ve Türkçe’nin kültürel coğrafyasında (İngilizce, Almanca, Fransızca, Portekizce, İspanyolca, Rusça, Çince, Arapça, Yunanca, vb ICD-O Versiyonları gibi)  kullanılabilir.

(Örneğin, Divan-ı Lügati’t Türk Sözlüğü, 1071-1074 yıllarında yazılmış, adına, ‘Kaşgar’, ‘Uygur’, ‘Karahan’ sözü yerine, büyük bir “öngörü” ile ortaklaşa “Türk” sözcüğü verilmiş olması, bilginin yayılmasını kolaylaştıran bir etken olmuştur. Bu nedenle, 2024 yılı,  “UNESCO Divan-ı Lügati’t Türk Yılı” kabul edilmiştir) (Kaşgarlı Mahmud; 1008-1102).

Türkiye’de başlayan Kanser Kayıtçılığı’nın temel aldığı kanser hastalıklarının kod numaraları;

• Patolojik,

• Sitopatolojik,
• Hematolojik kanser tanılarına dayanır, bunların ICD-O Kodlarına göre kodlanması gereklidir.

Bu nedenle, bilimsel bir temel üzerinde çalışarak, Kanser kayıt işleminin;

• Sağlıklı,
• Diğer ülkeler ile karşılaştırılabilir,
• Bilimsel,
• Uluslararası ölçütlerde,
• Ortak kurallar ile yürütülmesi,
• Bu yönde yeterli eğitim yapılması zorunludur.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün, dünyanın çok konuşulan dillerine çevrilmiş olan, bilimsel kitaplarının Türkçe’ye çeviri yapılması ile ilgililerin eğitimine yararlı olacak pek çok yayını bulunmaktadır. 

 

Fotoğraf 5. ICD-O 3. Baskı Türkçe Versiyon, 2000 (Canda MŞ, 2002).

Fotoğraf 6. ICD-O 3.1, ICD-O Üçüncü Baskı, Birinci Revizyon 2013 (Canda MŞ, 2018).

3. KANSER ve 1-7 NİSAN Kanser Haftasının Önemi

Kanser nedir?

Kanser, bedendeki, her hangi bir dokuyu oluşturan “hücrelerin”, kendi başına buyruk olması, “otonomi” kazanması ve kendi başına “çoğalma” özelliği göstermesi ile ortaya çıkan bir hastalıktır.

Hücrelerde görülen “anormal” çoğalma özelliği, bedeni oluşturan her doku ve organda oluşabilir, diğer doku ve organlara yayılabilir “metastaz”.

Bu durumda, sağaltım güçleşir, “erken tanı” bu nedenle yaşamsal önem kazanır.

Hücrelerde görülen değişikliklere, ışık mikroskobu düzeyinde “Mikroskobik inceleme yöntemleri “ile Sitopatoloji ve Patoloji Uzmanları tarafından tanı verilir.

“kanser yükü” nerelerde en yüksektir?

Kanser hastalığının, bireye ve sağlık kurumlarına yüklemiş olduğu “yük” düzeyi önemlidir. Bu yükün karşılanması, bunun için gerekli çalışmaların ve yatırımların yapılması, sosyal devletlerin görevidir.

Sağlık sisteminin, hastalığın etkisiyle başa çıkma yeteneğinin en az olduğu ülkelerde (ülke içindeki bölgelerde) kanser yükü daha yüksektir.

Bu nedenle, yerel yönetimlerin, Belediyelerin, Üniversitelerin, yerel “gönüllü kuruluşlara” da gereksinim vardır.

Kanser, dünya çapında önde gelen ölüm nedenidir.

Kanser Haftası’nın önemi?

Kanser Haftası, ülkemizde her yıl 1-7 Nisan günlerinde, yurt genelinde, bilimsel toplantılarla gündeme getirilmekte ve görüşülmektedir.

Türk Kanser Araştırma ve Savaş Kurumu'nun önerisi ile 1956’dan sonra 1-7 Nisan “Ulusal Kanser Haftası” olarak kabul edilmiştir.

Ayrıca, dünyada, 6 Şubat gününde, “Dünya Kanser Günü” olarak etkinlikler yapılmaktadır.

Bu tür toplumsal etkinlikler ve çalışmalar;

–    “Farkındalık” yaratmak,

• Konunun önemini vurgulamak,

–    Hastalığa karşı bilgilendirme,

–    Duyarlı olmayı arttırmaktadır.

4. Kanserin Başlıca Belirtileri

Hastalık Belirtileri çok çeşitlidir

• Çoğu zaman, bu belirtiler kansere bağlı değildir.
• Ancak birkaç hafta süren belirtiler varsa,
• Erken tanı için sağlık kontrolü ve inceleme yapılmalıdır.

Başlıca Belirtileri?

MEME: Memede ağrısız, büyüyen bir yumru (kitle), ele gelen kitle,

KADINLAR: Düzensiz adet kanamaları, ağrı, akıntı,

BENLER (Nevüs): Yeni “ben” oluşumu, önceden var olan bir bende değişiklikler,

KAPANMAYAN YARALAR: İyileşmeyen yaralar,

BEZELER: Koltuk altı, boyun, kasıkta deri altında, ele gelen yumru.

SİNDİRİM: Bağırsak alışkanlıklarındaki değişiklikler (ishal, kabızlık)

• Yutma güçlüğü, Yemekten sonra sindirim güçlüğü,
• Kilo yitirilmesi, aşırı kilo alınması,
• Karın bölgesinde ağrı,
• Dışkıda kan görülmesi,
• Kan değerlerinin düşük olması ve anemi,
• İştahsızlık, güçsüzlük, yorgunluk, vb. bulgular.

AKCİĞER

– Solunum güçlüğü,

– Ağrı,

– Balgam çıkarma,

• Geçmeyen infeksiyon bulguları.

İDRAR

• Zor, ağrılı idrar yapma,
• Kanlı idrar.

KANAMALAR

• Burun ve Diş eti kanamaları,
• Deri altında; kanama, küçük kırmızı döküntüler, morarmalar,
• Nedensiz, gece terlemeleri,
• Açıklanamayan yeni bulguların ortaya çıkması.

         ANEMİ bulunan yaşlılarda; Erkeklerde Çekum, Kadınlarda Endometrium kanseri anımsanmalıdır.

5. başlıca KANSER nedenleri, riskler ve korunma

Kanser nedenleri?

• Kanser birçok faktörün bir arada etkileşimiyle oluşur.
• Ailesel öykü
• Genetik etkenler
• Çevresel etkenler (Asbest, ışın, kimyasal maddeler, vb)
• Yaşam biçimi

Kanser gelişmesine yol açan riskLER?

• Obezite (Aşırı şişmanlık),
• Tütün ürünleri,
• Alkol aşırı tüketimi,
• Aşırı tuz kullanımı,
• Hava kirliliği,
• Güneş ışınları “10:00-16:00 saatleri”,
• HPV ve Hepatit B gibi ekenler,
• Mesleksel ve çevresel kanserojen “Asbestoz”.

Kanserden korunmaK için neler yapılmalıdır?

–    Meyve ve sebze ağırlıklı beslenme (Akdeniz tipi beslenme) ,

–    Fiziksel aktivite yapmak,

–    Kilonun korunması,

– Güneş ışınlarından korunma,

• Bağışıklık sisteminin ve ruhsal yapının korunması, iyileştirilmesi,
• Sağlıklı yaşam.

6. KANSER ERKEN TANI PROGRAMI

Türkiye’de ÜCRETSİZ Kanser Erken Tanı Programı Uygulanan Yerler?

• Kanser Erken Tanı Tarama ve Eğitim Merkezleri (KETEM),
• Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM),
• Sağlıklı Yaşam Merkezleri (SYM) ve
• Aile Sağlığı Merkezleri (ASM)

7. Kanser Erken Tanı Tarama konuları?

1. Meme kanseri taraması

Kadınlarda, 40-69 yaş arasında, yılda bir klinik meme muayenesi, 2 yılda bir mamografi çekilmesidir.

Ailesel öykü varsa daha erken inceleme olabilir.

2. Serviks (Rahim ağzı) kanseri taraması

Serviks “Rahim ağzı” kanserinde tarama yaşı 21’dir.

Ülke genelinde 30 - 65 yaşındaki kadınlara 5 yılda bir HPV-DNA testi ücretsiz yapılmaktadır.

Tüm örnekler Ankara ve İstanbul’daki Ulusal HPV Laboratuvarında değerlendirilmektedir.

3. Kalın bağırsak kanseri taraması

Kolon kanseri tarama yaşı 50’dir.

50-70 yaş, kadın ve erkeklerde 2 yılda bir gaitada gizli kan testi (GGT), gerektiğinde Kolonoskopi yapılır.

Nedeni açıklanamayan “kilo yitimi” olan hastalarda, kolonoskopi yapılmalıdır.

Barsak kanseri taraması: Kimi durumlarda, Hekimin uygun görmesi ile kolon kanseri ve rektum kanserinin erken tanısı için kolonoskopi gerekebilir. Genç yaşlarda bile gerekli olabilir.

Kolonoskopi işlemi tanı ve sağaltım amaçlı yapılabilen endoskopik bir işlemdir.

Kolon kanseri, bağırsak hastalıkları ya da mide-bağırsak hastalıklarının belirlenmesinde önemlidir.

Özellikle kolon kanserinin erken tanı ve sağaltımında, “erken kanserin” saptanmasında önemlidir.  

4. Bunların dışında, özellikle Akciğer kanseri, Prostat kanseri taraması da yapılmalıdır.

Akciğer kanserinde, sigara içenlerde, kanser tarama yaşı 55, prostat kanserinde 50’dir.

SB Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Kanser Tarama Programı uygulamalarının daha geniş kitlelere ulaştırılmasına gereksinim vardır.

8. Son yıllarda kanser sağaltımında gelişmeler şunlardır

KİŞİYE ÖZGÜ, Hedefe yönelik sağaltım

Kanser gelişimi ve yayılımında etken olan “yolaklar”;

Ayrıca, bunlara özel olarak etki eden ilaçlar kullanılır.

Başlıca “yolak” Örnekleri şunlardır

Tüm bu yolaklara yönelik sağaltımlarda hasta yaşam sürelerinde iyi sonuç sağlanmıştır.

İmmunoterapi nedir?

9. Sonuç

•  Kanser, Türkiye’de ve dünyada ölüm nedenleri arasında önemli bir yer tutmaktadır, kalp-damar hastalıklarından sonra gelmektedir.
•  Kanser hastalığı önemli bir toplumsal sağlık sorunudur.
•  Kanser “hasta merkezli” bir yaklaşımla yönetilmelidir.
•  Herkesin bu anlamda etkin sağlık hizmetine ulaşımı sağlanmalı, hasta ve yakınları ile iş birliği yapılmalıdır.
•  Erken tanı ve yönetimi, çoklu bilim dalı ortak yaklaşımı ile yapılmalıdır.
•  Risk faktörlerinden kaçınma, “erken tanı ve yönetimi” için birlikte yapılan çalışmalar ile ileri ülkelerde, kanserlerin %30-50’si önlenebilmiştir.
•  “Erken Tanı”, “Erken Kanser” hastasında, uygun sağaltım, destek ile iyileşme olasılığı yüksektir.
•  Kanser hastalığı, toplumsal, ruhsal, ekonomik yönleri ile hasta ve yakınlarını etkisi içine alır.
•  Tarama programı: “Henüz bulgusu olmayan”  hastalığın erken evrede belirlenmesini sağlarsa da, bunun yönetimi, sağaltımda herkesin işbirliği, eşit olanaklardan yararlanması ile başarılı olur.
• “Erken Tanı”, “Erken Kanser” ve “Geç kanser” kavramları önemlidir.
• Başarı elde etmek için “Kanser Kayıt Merkezleri’nin” sağlıklı çalışması ve “ICD-O Türkçe versiyon” içinde belirtilen, bilimsel temelli “kanser tanı kodlarının” sağlıklı biçimde kullanılması gereklidir.
•  “ICD-O Türkçe versiyon”, diğer çok konuşulan dillerde olduğu gibi, Türkçe temelli ülkelerde kullanılabilir ve “kanser kayıt ve kodlama sistemine” değer katabilir.
•  951 yıl önce Kaşgarlı Mahmud’un “Divan-ı Lügati’t Türk” de ki “öngörüsü” gibi, bilimin ve kültürün yayılmasına, aydınlığın çoğalmasına ve insan sağlığına katkı yapabilir.
•  Türkiye, 85 milyonluk nüfusunun, bu alandaki gereklerini dikkate alarak; Sağlık, Eğitim ve Ekonomi kurumları bir bütün içinde, çok çalışmalıdır.
• Türkiye, 1925 yılında Hamdi Suat Aknar’ın İstanbul’da başlattığı “Kanser Savaşı” nın ikinci yüzyılında;

•  Dünya Sağlık Örgütü Bilim Kurullarını daha çok dikkate alarak,
•  DSÖ’nün kitaplarında yazılan temel kavram ve yöntemler içerisinde yer alarak,
•  Yenilikleri; izleyen, uygulayabilen, daha çok sayı ve nitelikte, gençler yetiştirerek,
•  Dünyadaki ortak bilimsel gelişmeler ile eşgüdümlü çalışarak daha başarılı olabilir.

SON SÖZ

Türkiye, 1925 yılında Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar tarafından başlatılan “Kanser Savaşının” ikinci yüzyılında,

Diğer toplumsal, bilimsel, kültürel ve demokrasi kültürü alanlarındaki gelişmeler yanında,

“Kanser hastalığının tanı ve sağaltımında”;

Bilimsel temelde ve uluslararası işbirliği ile; “Erken Tanı”, “Erken Kanser”, ”Sağlık hakkı”, “Kanser Kayıtçığı”, “ICD-O Kodlaması”  kavramlarına daha çok önem vererek,

Bu alanlarda daha çok yatırım ve daha yeterli çalışma yaparak,

Elde edilen başarı ile toplumun sağlığını ve uygar dünyadaki saygınlığını daha yükseğe taşıyabilir.

------------------------

Kaynaklar

Aker ON. Türkiye’de Kanser mücadelesinin alemdarı: Hamdi Hoca. Gülhane Ask Tıp Akad Bült 1961; 5(4-5): 313-6.

Tanay S. Genel Patoloji, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayını, Sayı171, Ankara: Yeni Desen Matbaası, 1967; 1-13.

Aker ON. Türkiye’de Patoloji Bilimine Hizmeti Geçenler. Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar. Tr Ekopatol Derg 1996;2(1-2): 51-53.

Canda T. Üriner Sitopatoloji. DEÜTF Patoloji AD. Bilim Ofset, İzmir, 1994;48.

Seçkin S. Aksoy F. Hamdi Suat Aknar’ın Türk Patoloji tarihindeki yeri. Tr Ekopatol Derg 1997;3(1-2).58-65.

Aker H. Sitoloji’nin rutin hale getirilmesine adanmış bir ömür ve insan: Prof.Dr. Osman Nuri Aker. Türk Neoplazi Dergisi. 1998, 6(2):53-57.

Canda MŞ. Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar’ın ve çalışmalarının, ölümünün 70. yılında, Türk Tıp Tarihi açısından güncel önemi. Türkiye Ekopatoloji Dergisi 2000; 12 (1): 1-10.

Akyol T. Bir Profesörün hazin hikayesi. http://www.milliyet.com.tr/2004/11/22/yazar/akyol.html,

İzmir Kanser Kayıt Merkezi İZMİR KANSER KAYIT MERKEZİ, DSÖ/IARC’NİN BÖLGE MERKEZİ (HUB) OLUYOR IARC GICR (Global Initiative for Cancer Registry Development in Low-and Middle-Income Countries) Bölgesel Hublar Projesi. Halk Sağlığında Gündem 28 Mart 2013,

Önal Üzmez B.  Kanser Tansında Sitopatolojinin Rolü ve İİA Ünitesinin Fonksiyonu. SSYB Kanserle Savaş Dairesi Başkanlığı, Yayın No.616, Ankara, 2021.

Arayıcı ME, Yalçın F, Ellidokuz H. Kanser Kaydının Önemi ve Kanser Kontrolündeki Yeri (Importance of Cancer Registration and its Place in Cancer Control). STED 2021;30(5):366-375.

Canda MŞ. Turkish Medical Pathology History I. Hamdi Suat Aknar Biography, 1873-1936. Nobel Tıp, İzmir, 2022;486.

Canda MŞ. Cumhuriyetin 100. Yılında, Çağdaş Tıp Eğitimi ve Türkçe yazılı kaynakların önemi. Ajans Bakırçay 27.12.2022.

Canda MŞ. Kanser savaşı ve toplum sağlığı açısından, Türkiye’de, ICD-O uygulanmasının önemi. Ajans Bakırçay 02.09.2022.

Corso G, Janssens J, Vecchia CL. Cancer prevention: innovative strategies in the role of the european cancer prevention organization. European Journal of Cancer Prevention 2023; 32(3): 203-206.

Özcan E, Arabacı Z.  Kanser erken tanı uygulamasının sağlık inanç modeli çerçevesinde… KÜSB Dergisi 2024;3(1):126-135.