Bilgiliksi Deribilim Sözlüğü (5 dilde) ve Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş’in Biyografisi

Cumhuriyetin 100. Yılında Bir İlk: Bilgiliksi Deribilim Sözlüğü (5 dilde) ve Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş’in Biyografisi

Giriş ve Amaç

Cumhuriyet’in 100. Yılında, Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş’in (Fotoğ. 1); 5 dilde ve Ansiklopedik özellikteki, Bilgiliksi Deribilim Sözlüğü (Fotoğ. 2)’nü yazarak, Tıp ve sağlık alanındaki Türkçe yazılı kaynaklara yeni bir değer kattığı ve bu alanda bir ilke imza attığı görülmektedir.

İnsanlık tarihi içinde, toplumların, bilimsel ve kültürel gelişimi ve var olması, saygın bir yaşam sürdürmesi, ana dilde konuşma, bilimsel, kültürel alanlardaki yazma etkinlikleri ve ürettikleri yapıtlar ile koşuttur.

Bu nedenle, toplumların, uygar dünya ulusları içindeki yerini belirleyen etkenlerden birisi de; ürettikleri bilim, kültür, teknik, teknoloji ile uygarlığa katkıları ve ana dilde ortaya koydukları bilimsel temelli yazılı belgelerdir.

Tıp ve sağlık bilimleri alanındaki Türkçenin gelişimi açısından bakarsak; eski çağlardan bu yana, Çin kaynaklarında da belirtildiği gibi, bu konu üzerinde çalışıldığı ve bazı yazılı belgelere ulaşıldığı görülmektedir (1).

Fotoğ. 1. Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş, Bilgiliksi Deribilim Sözlüğü yazarı.

Fotoğ. 2. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Emekli Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş, yıllarca çalışarak, bir ilki başarmış; 3 cilt ve 2677 sayfadan oluşan, 5 dilde, Ansiklopedik özellikteki Bilgiliksi Deribilim Sözlüğü’nü yazmıştır.

Tarih içinde, önceleri, hayvanları ile birlikte göçebe yaşamı süren diğer insan toplulukları gibi, Türkçe ve benzer dilleri konuşan toplumlar da, coğrafyaya bağlı çevresel etkenler, inançlar, gezginler, misyonerler, komşu kültürler ile etkileşim içinde yaşamlarını sürdürürken, zaman zaman yaşam alanlarını ve inançlarını değiştirmişlerdir.

Doğal olarak, üretilen kültürel, sosyal, bilimsel yazılı kaynaklar da bu etkileşim altında gelişimini sürdürmektedir.

Türkçe tıp ve sağlık alanındaki yazılı kaynaklar incelendiğinde; Tengri inancının terki sonrası, Çin, Hind, Soğd, Fars, Arap kültür ve dilinin, sonraları Latin, Grek, Rus, Fransız, Alman ve İngiliz dillerinin etkisi görülür.

Bu nedenle, güncel yazılı kaynakların gelişimi, geçmişten günümüze bu etkileşimin ve değişimin ışığında incelenmelidir.

Örneğin, Tabgaç (315-376), Hun (352), Göktürk (552), Uygur (745), Karahanlı (840) ve sonraki dönemlerin, Türkçe yazılı kaynaklarının bulunması, bilim dünyasının ve genelde Avrupalı bilim insanlarının uzun erimli ve çok yönlü çalışmaları ile olmuştur.

Toplumlar, iklim değişikliği, ekonomik, askeri ve benzer etkenlerle, uzak doğudan batıya doğru, ipek ve baharat yolları üzerinde sürekli yer değiştirmişler, yeni yurtlar edinmişler, yeni yönetimler oluşturmuşlar, insan, asker ve hayvan sağlığına, bilginin paylaşımına önem vermişlerdir.

Bu bağlamda, Tıp ve sağlık alanındaki Türkçe yazılı kaynaklar, dönemin kültür, bilim ve tekniği yanı sıra, eğitim ve uygarlık düzeyini ve dünya uygarlığına katkılarını yansıtması bakımından da önemlidir (2-4).

Ayrıca, Tıp ve sağlık alanında üretilmiş, iz bırakan, uygarlığı etkileyen, özgün Türkçe yazılı kaynakların (yazıtlar, yazmalar, yazılı belgeler, sözlükler) varlığının saptanması, hiç de kolay olmadığı gibi, tarihsel savaşların, ilginç rastlantısal olayların da katkısı olmuştur (4-6).

Gerçekte, Çin kaynaklarında ve Alaaddin Ata Melik Cüveyni’ (1226-1283)’nin 1252-1260 yıllarında yazdığı, Cüveyni Tarihi (Cengiz Han Tarihi, Tarih-i Cihan Guşa)’nde (7), Orhun Yazıtları’nın varlığını bildirmesine karşın, Philip Johan von Strahlenberg (1676–1747) (Fotoğ. 3)’in, 1821 yılında bulmasına dek beklemek gerekmiştir (8).

Strahlenberg, İsveç'e dönünce yazdığı “Asya ve Avrupa'nın Kuzey ve Doğu Kıyıları” (1730) adlı yapıtında; Tatar, Yakut, Çuvaş, Özbek, Başkır, Kırgız, Moğol kültür ve dillerini, Orhun Yazıtlarını bildirmiş, yeni bir yol açmıştır (8).

Yazıtların dilinin çözülmesinde, bilim dünyasının 100 yıldan daha çok bir zaman çalışmasını gerektirmiştir.

 Vilhelm Thomsen (Fotoğ. 4) ve Wilhelm Radloff (Fotoğ. 5) (1831-1918) bu alanda yarışmıştır.

Danimarkalı Vilhelm Thomsen (1842-1927) yarışı önde bitirmiş, 15 Aralık 1893’de, yazıtların dilinin Türkçe olduğunu bildirmiştir (9).

Fotoğ. 3. İsveçli Coğrafyacı J. Von Strahlenberg (1676–1747), “Asya ve Avrupa'nın Kuzey ve Doğu Kıyıları” (1730)’nı yazmıştır.

Fotoğ. 4. Vilhelm Thomsen (25 Ocak 1842 - 12 Mayıs 1927), “Dechiffrement des inscriptions de l Orkhon et de l’Ienissei” adlı yapıtı 25 Kasım 1893’de yazmıştır.

Fotoğ. 5. F. Wilhelm Radloff, “Die Alttürkischen Inschriften der Mongolei” adlı yapıtı 1894 (1,2. Fasikü) ve (3. Fasikül) 1895, yıllarında, 460 sayfa olarak St. Petersburg’da yazmıştır.

Tıp ve sağlık alanında Türkçe’nin yazılı kaynakların gelişimi, yenilik ve buluşlara yeni terim bulunması; insan yaşamı, bilim ve kültür ile doğrudan ilgisi nedeniyle, bilim tarihi içinde, daha kapsayıcı ve ayrıcalıklıdır.

Unutulmamalıdır ki; geçmişten günümüze ulaşan, Tıp ve sağlık alanındaki Türkçe yazılı kaynaklar; tarihsel dönemlerden ve güç aşamalardan geçilerek, kimi zaman karanlıkta kalarak, çeşitli toplumsal olaylardan etkilenerek, varlığını korumuş, insanlığın “entelektüel” düzeyini gösteren kültürel ve bilimsel değerleridir (4-6).

Yalnızca tıp metinleri ve sözlükleri üzerine yazılmış yapıtlar olduğu gibi, tıp ve sağlıkla ilgili bilgi ve terimler içeren, diğer toplumsal konularda yazılmış, değerli, bilimsel temelli, Türkçe yazılı kaynaklar da vardır (Tablo I):

Uygurların Irk Bitig (Simge Kitabı) (9.yy), Altun Işık (Yaruk) ve Sekiz Işık (Yükmek) (747-840) yazmaları, Karahanlı döneminin Kutatgubilig (Kaşgar, 1069-1070) (Balasagunlu Yusuf) (Fotoğ. 6) ve Divânu Lugâti't-Türk (Türkçe-Arapça) (Kaşgar, Bağdat, 1072-1074) (Kaşgarlı Mahmud) ((Fotoğ 7), Osmanlı döneminin Cerrahiyetü'l Haniyye (Amasya, 1465) (Şerefeddin Sabuncuoğlu) (Fotoğ 8), Timur döneminin Muhakemetü’l-Lugateyn (Türkçe-Farsça) (Herat, 1499) (Ali Şir Nevai) (Fotoğ 9).

Fotoğ.6. Balasagunlu Yusuf (1019-1079), Kutatgubilig’i 1069-1070 yıllarında Kaşgar’da yazmıştır.

Fotoğ. 7. Kaşgarlı Mahmud (1008-1105), Divânu Lugâti't-Türk (Türkçe-Arapça)’ü, 1072-1074’de Kaşgar ve Bağdat’da yazmıştır.

Fotoğ. 8. Şerefeddin Sabuncuoğlu (1386-1470), Cerrahiyetü'l Haniyye’yi, 1465 yılında Amasya’da yazmıştır.

Fotoğ. 9. Ali Şir Nevai (1441-1501), Muhakemetü’l-Lugateyn (Türkçe-Farsça)’i, 1499 yılında Herat’da yazmıştır.

Güncel olarak, gelişen bilim ve dijital teknolojinin ışığında, daha üst düzey çalışmalar yapılmasına, kütüphanelerde, uzmanlarca incelemeyi bekleyen çeşitli dönemlere ait yazmaların incelenmesine daha çok olanak vermesi nedeniyle, yakın gelecekte pek çok yeni buluntu ve yapıtların bulunacağını düşünüyorum (1-4).

Coğrafya bölgesi, kültürel çevre, inançlar, ekonomi ve dünya görüşü alanındaki etkileşimin ışığında, Tıp, hekimlik ve sağlık alanında saptanabilmiş Türkçe yazılı kaynaklara ve yapıtlara ulaşılmasında, Orhun Yazıtları (732) dışındaki, başlıca iz bırakan, çoğu “sözlük” (kılavuz”) niteliği taşıyan, yapıtlar şunlardır (Tablo I).

Tablo I. Tıp ve sağlık alanındaki Türkçe yazılı kaynakların gelişimi açısından, başlıca önemli iz bırakan yapıtlar.

Tüm dillerin yaşamında olduğu gibi, Türkçe’nin gelişiminde de, toplumun, eğitim ve kültür düzeyinin, yaşadığı tarihsel olayların, büyük doğa olaylarının ve savaş sonuçlarının da yeri olduğu görülmektedir.

Osmanlı’nın başlangıç dönemlerinde, tıp ve sağlık alanındaki Türkçe yazılı kaynaklara değer katan, en eski bilimsel Türkçe tıp yapıtı, Şerefeddin Sabuncuoğlu (1386-1470)’nun, çoğu Endülüslü Zahrawi (Albucasis)’den çeviri olan, 1465 yılında, Anadolu Türkçesi ile Amasya’da yazdığı Cerrahiyetü'l Haniyye (1465) adlı renkli minyatürleri içeren yazmasıdır. İlginç olarak, Şerefeddin Sabuncuoğlu kendi renkli minyatürünü (otoportre) de çizerek, sonraki kuşaklara ulaştırmış olmasıdır (33-39).

Osmanlının ilerleyen dönemlerinde, Farsça ve Arapçanın etkisiyle, “Osmanlı Türkçesi” ortaya çıkmış, matbaanın geç gelmesi, toplumun eğitimde geri kalması, çağdaş tıbbı kurma çabalarında, halkın ve ordunun sağlık işlerinin yürütülmesinde güçlükler yaratmıştır.

Osmanlı Devleti, ilk olarak 1826 yılında, yenilikçi Padişah II. Mahmud (20 Tem. 1785-1 Tem. 1839) döneminde, eğitimde geri kaldığı çağdaş dünyaya ulaşabilmek için, 44 öğrenciyi Paris’e eğitime göndermiş, ayrıca batıyı örnek alarak eğitimde ve okullaşmada yenilikler yapmıştır (53,54).

Türkiye’de çağdaş tıbbın kurulması, 14 Mart 1827’de Avusturya’dan gelen Dr. Bernard (1808-1844) (Fotoğ. 10) ve yardımcısı Dr. Spitzer (1813-1895) dönemine Fransızca eğitim ile başlamıştır.

İstanbul’da, Tıp eğitimi, Fransız Tıp Okulu ve kültürünün etkisi ile yeterli olmayan bir biçimde gelişmiştir (2,3).

Bu arada, tıp ve sağlık alanındaki yenileşme çabaları ve Fransızca Tıp eğitimi (Fransız Tıp Okulu) sürerken, daha çok hekim (doktor) gereksinimini karşılayabilmek için, Kırımlı Aziz İdris (1840-1878) (Fotoğ. 11) döneminde, 1867 yılında “İstanbul Sivil Tıp Okulu” açılarak, Türkçe Tıp eğitimi başlamıştır (41-44).

Fotoğ. 10. 1838, Dr. Karl Ambroise Bernard (1808-1844), Viyana’dan İstanbul’a gelmiş (3 Aralık 1838). Genç yaşta vefat etmiş ve İstanbul’da Santa Maria Draperis Kilisesine gömülmüştür.

Fotoğ. 11. Kırımlı Aziz İdris (1840-1878). Sivil Tıbbiyede, derslerin Türkçe verilmesini sağlamış (1867). Sonra, Askerî tıbbiyede de dersler Türkçe verilmeye başlanmıştır (1871).

Ayrıca, 1870 yılından sonra, Almanya’ya tıp öğrencileri eğitim için yeniden gönderilmeye başlamış, böylece Almanca ve Alman Tıp Okulu’nun etkisi altında gelişmeler olmuştur (53,54).

Osmanlı’nın son dönemlerde, Avrupa ülkelerine eğitim için sivil ve askeri öğrencilerin gönderilmesi, olumlu olmasına karşın, atılan bu adımlarda geç kalındığı için, dağılmaktan kurtulamamıştır (53,54).

Atatürk’ün liderliğinde, bilimsel düşüncenin öne çıkması sonucu;

Türkiye Cumhuriyeti’nin (29 Ekim 1923) kuruluşu sonrası, 1 Kasım 1928’de Latin temelli Türk abecesi (alfabe) kabul edilmiş ve 12 Temmuz 1932’de Türk Dil Kurumu kurulmuştur.

Tüm bilim dalları gibi, tıp ve sağlık alanında da eğitimin gelişmesi, yazılı kaynakların yazılmasının yolunu açmıştır. Bu dönemde, tüm dünyada olduğu gibi, tıp alanındaki gelişmeler İngilizcenin etkisi altında olmuştur.

Cumhuriyet ile birlikte, kendilerinden sonrakilere de ışık tutacak nitelikte, Tıp ve Sağlık alanında, bilimsel temelde yazılı kaynakların gelişimine yönelik 3 önemli temel yapıt görmekteyiz (45-47):

 Türkçe Hekimlik Terimleri Üzerine Bir Deneme (1945) (Dr. Şefik İbrahim İşçil, Öğret. Ali Ulvi Elöve) (Fotoğ.12).  Hekimlik Dili Terimleri (1945) (Ord. Prof. Dr. Saim Ali Dilemr’ye, soyadı Mustafa Kemal tarafından verilmiştir),  Lâtince-Türkçe-Osmanlıca Anatomi Sözlüğü, Türk Anatomi Terimleri (1946) (Ord. Prof. Dr. Zeki Zeren) (Fotoğ. 13).

Fotoğ. 12. Dr. Şefik İbrahim İşçil (1892-1957) ve Öğret. Ali Ulvi Elöve (1881-1975)’nin, 1945 yılında Bursa’da yazmış oldukları Türkçe Hekimlik Terimleri Üzerine Bir Deneme (TDK) (45).

Fotoğ. 13. Ord. Prof. Dr. Zeki Zeren (1900-1973)’in 1946 yılında, İstanbul’da yazmış olduğu; Latince - Türkçe - Osmanlıca Anatomi Sözlüğü ve Türk Anatomi Terimleri (47).

Cumhuriyet’in 100. yılında, Cumhuriyet okullarında okuyarak yetişen, eğitim, kültür, yazın ve bilimde çağdaş dünyaya ulaşma hedefi doğrultusunda çalışan genç bilim insanları, hekimlik, tıp ve sağlık alanında pek çok çağdaş bilimsel yapıtlar ortaya koymuşlar, ayrıca tıp dilinin ve terimlerinin Türkçeleşmesi için de çalışmışlardır.

Son olarak, Tıp ve Sağlık alanında Türkçe yazılı kaynakların gelişmesine yönelik; Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi’nin emekli öğretim üyelerinden, Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş’in, yıllarca emek vererek, titiz ve sabırlı bir çalışma ile Türkiye’de bir ilki başararak;

3 cilt ve 2677 sayfadan oluşan Bilgiliksi Deribilim Ansiklopedik Sözlüğü’nü yazmış olduğu görülmektedir (51).

Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş, meslek yaşamı boyunca, tıp eğitimine, çok sayıda Tıp Doktoru ve Deribilim (Dermatoloji) uzmanının eğitimine, yetişmesine ve tıp dilinin ve terimlerinin Türkçeleşmesine emek vermiş, “entelektüel” katkı ve yayın yapmış, ödül almış, etik ilkelere dayalı olarak, örnek olmuş, ulusal ve uluslararası alanda tanınmış, seçkin bir bilim insanıdır (55-58).

Kısa Yaşamöyküsü Eğitimi

Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş, Kosova kökenli ve eğitimci bir ailenin çocuğudur. Dedesi Hasan Tahsin Güneş (1877, Priştine – 1950, İstanbul), “yenilikçi” ve “laik” eğitimi ile tanınmış, İstanbul’un ünlü özel okulu “Şemsülmekâtip” (1890-1935) “Okullar Güneşi” (1935-1940)’nin, 1900-1940 yıllarındaki sahibi ve Müdürü olup, “Güneş” soyadı, okulun adındaki, “şems” sözcüğünden gelmektedir (59).

Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş, 17 Şubat 1950 günü İstanbul’da doğmuş, İlk ve Orta öğrenimini İstanbul’da yapmış, daha sonra İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’ni bitirmiştir (1968-1974).

Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji Kliniğinde, Prof. Dr. Cemal Gezen (1924-2001)’in yanında Dermatoloji Uzmanı olmuştur (1978-1981). Tez konusu: “Pityriasis simpleks capillitii” dir.

Yurt dışında bir süre eğitim gördükten sonra, Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji Kliniği’nde Prof. Dr. Reşat Kınacıgil ile birlikte kuruluştan başlayarak görev almıştır (1984-2017) (Fotoğ. 14 ).

Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi ambleminin tasarımı ve yapılması onuru Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş’e aittir (Fotoğ. 15).

Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde, 1984’de Doçent olmuş, 1991’de Profesörlüğe yükseltilmiştir.

Fotoğ. 14. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji Anabilim Dalı, İnciraltı, İzmir (1993).

Prof. Dr. Reşat Tahir Kınacıgil, Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş,

Prof. Dr. Fezal Özdemir, Uz. Dr. Neşe Ertan, Uz. Dr. Hayrünnisa Karcı,

Uz. Dr. Zerhan Hiçbıkmaz, Uz. Dr. Fahrinur Dorak Yılmaz, Uz. Dr. Hakkı Soylu, Uz. Dr. Reyhan Önoğlu (Korba),

Prof. Dr. Emel Fetil, Uz. Dr. Füsun Özşahin, Prof. Dr. Ekin Bozkurt, Uz. Dr. Selma Ergül

Fotoğ. 15. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi’nin “amblemi” Prof. Dr. Ali Tahsin Güne tarafından yapılmıştır

1984-1999 döneminde Dokuz Eylül üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji Anabilim Dalı Başkanı olarak görev yapmış ve 17Şubat 2017 günü Emekli olmuştur.

Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş, Almanca ve İngilizce bilmektedir.

Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş, Sevim Güneş ile evli olup çocukları; Sadi Kor Güneş ve Orkan Güneş’tir.

Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş, yurt dışında çalıştığı klinikler Viyana Üniversitesi Dermatoloji Kliniği (Prof. Dr. Klaus WOLFF), Ludwig-Boltzmann Araştırma Enstitüsü (Prof. Dr. Johannes BISCHKO). Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş, yurt dışında aldığı ödüller Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş, ulusal ve uluslararası alanda üyelikleri Alman, Azerbeycan, Makedonya, Rus Dermatoloji Derneği’nin Onursal üyesi, Uluslararası TÜRKOD (Türkdili Konuşan Deribilimciler) Derneği (Başkan), Türkiye Dermatoveneroloji Derneği (Başkanı), Uluslararası Dermatoloji Birliği “International League of Dermatology” Delegesi, Alman Fotobiyoloji Birliği “German Photobiology Association”, Avrupa Dermatoloji ve Veneroloji Akademisi “European Academy of Dermatology and Venerology”, Avusturya Dermatoloji Derneği “Austrian Dermatology Association“, Uluslararası Dermatoloji Derneği “Society of International Dermatology”, Deri ve Zührevi Hastalıklar Derneği, Türk Dermatoloji Derneği’nin de etkin üyesidir. Türkiye Dermatoveneroloji Derneği

Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş’in, özellikle ulusal alanda “Türkiye Dermatoveneroloji Derneği”ni kurarak genç deribilimcilerin eğitimine önemli katkı yapmıştır.

Bu bağlamda (korona salgınına dek) 33 yıl süreyle, İzmir’de 250 dolayında aylık “Dermatoloji Bilimsel Toplantısı” gerçekleştirmiş, ayrıca tüm Ege dermatoloji anabilim dallarının katılım gösterdiği, bu yıl 17. yapılacak olan “Ege Dermatoloji Günleri” kongrelerini düzenlenmesini yürütmektedir (Fotoğ. 18).

Türkiye Dermatoveneroloji Derneği için özgün bir klasik müzik yapıtı olan “Rhapsodia Veneris”in (Fotoğ.19) bestelenmesini sağlamıştır.

Bestenin dünya prömiyeri 2012 yılında Ege Dermatoloji Kongresi nedeniyle İzmir Senfoni Orkestrası tarafından yapılırken, bestenin bale uyarlaması olan “Venus Balesi”nin dünya prömiyeri de 2013 kongresinde Çeşme’de yapılmıştır (Fotoğ. 20).

“Bilim dili olarak işlenmeyen dillerin yeterli gelişemeyeceği” düşüncesi ışığında; “(TÜRKOD) “Türkdili Konuşan Deribilimciler Derneği”nin kurulması, bilimsel toplantılar düzenlemesine liderlik yapmış olması değerlidir (Fotoğ.21-23).

“Resmi bilim dili Türkçe” olan dünyanın ilk “Uluslararası Tıp Kongresini” 1991 yılında İzmir’de TÜRKOD Kurultayı olarak düzenlemiştir.

Dermatoloji alanında, “Bilim Dili Türkçe Olan Uluslararası Kurultay” uygulaması günümüzde de yapılmaktadır.

Fotoğ. 18. Ege Dermatoloji Kongresi birlikteliğinde TÜRKOD Kongresi (8-12 Mayıs 2024, Fethiye)

Fotoğ. 19. Türkiye Dermatoveneroloji Derneği, özgün klasik müzik yapıtı “Rapsodia Veneris” ve “Venus Balesi” (Komponist: N Erol Şekeramber).

Fotoğ. 20. Bestenin dünya prömiyeri 2012 yılında Ege Dermatoloji Kongresi nedeniyle İzmir Senfoni Orkestrası tarafından yapılırken bestenin bale uyarlaması olan “Venus Balesi”nin dünya prömiyeri de 2013 kongresinde Çeşme’de yapılmıştır

Fotoğ. 21. Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş, Dermatoloji Kongresi açılış konuşması, Bakü (2023.)

Fotoğ. 22. TÜRKOD Kurultayının katılımcısı olan toplam 42 ülke ve bayrakları.

Fotoğ. 23. TÜRKOD Kurultaylarına dünyanın her yerinden katılımcılar olmuştur, İzmir (1994).

Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş Yayınları

Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş’in toplamda yaklaşık 400 deribilim yayını ve 500 dolayında atıfı bulunmaktadır.

Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş’in deribilim alanında yapmış olduğu, Google Akademik ve PubMed’de yer alan bilimsel yayınlarına bakıldığında, 1982-2024 döneminde; Google Akademik’de 70, Pub Med’de 40 uluslararası yayını görülmektedir.

Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş, aşağıda belirtilen kitapların, bölüm yazarı ve yazarıdır. Ayrıca, elementer lezyonları konu alan kitabı “Dökütler” baskıdadır (2024) (Tablo II).

Tablo II. Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş, aşağıda belirtilen kitapların, bölüm yazarıdır ve yazarıdır.

Bilgiliksi Deribilim Sözlüğü

Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş yaklaşık 40 yılı aşkın öğretim üyesi olarak görev yaptığı Tıp Fakültesi’nde, üzerinde çalıştığı, araştırma ve yayın yaptığı ve elde ettiği bilgileri, Türkçe tıp dilinin gelişmesi adına, bilimsel yöntemlerle, Bilgiliksi Deribilim Sözlüğü adını verdiği, bu büyük çalışma içinde toplamıştır:

Bilgiliksi Deribilim Sözlüğü, 3 cilt, toplam 2677 sayfa olup, 2021 yılında Ankara’da basılmıştır (Fotoğ. 2-4 )(51). Türkçe tıp dilinin özleşmesi ve gelişmesi konusuna gönül vermiş bir hekim ve bilim insanı olarak, Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş’in, ortaya koymuş olduğu bu görkemli Bilgiliksi Deribilim Sözlüğü, bu alana, sevgi ve özenle emek vermiş olduğunu göstermektedir. Tarih içinde, Türkiye’de önce Farsça, Arapça’nın, sonra Latince, Fransızca, Almanca, İngilizce’nin etkisi altında kalan Türkçe’nin ve özelde Tıp dilinin Türkçeleşmesi konusunda kapsamlı biçimde çalışmak, birçok olası güçlükleri ve sorunları da yanında getirmektedir. Her şeyden önce, bu çalışmaların, bir gereksinimi karşılaması, bilimsel, kapsayıcı, katılımcı, inandırıcı, uzlaşmacı ve uluslararası terimlere de uygun olması gerekiyor. Tıp dilinin gelişim sürecinde;

“gerek kendine özgü özellikleri, gerekse başlangıçtan günümüze, toplumun ve Türkçe’nin geçirdiği kültürel evrelerde”, benzer etkileşimi yaşadığı dikkate alınırsa, Bilgiliksi Deribilim Sözlüğü’nün yazımında uygulanan ve amaçlanan başlıca ilkeler ve değerlerin belirtilmiş olması çok önemlidir.

Kanımca, Tıp dilinin geliştirilmesi ve Tıp terimlerinin Türkçeleştirilmesi üzerinde çalışanların dikkat etmesi gereken konulardan birisi de, yapılan işlerin toplumdan olabildiğince onay alması, “zorlamaya” ve “zıtlaşmaya” yol açmaması, kullanımının kolay ve “estetik” olmasıdır. Unutulmamalı ki, dilde ve tıp dilinde yenileşmenin en önemli yolu, herhangi bir “zorlama” olmadan, bilimsel ve kültürel alanda ilerlemenin, “enteleküel” ve demokrasi kültüründeki gelişmenin de doğal bir sonucudur. Doğal olarak, yenilik, buluş, girişim yapan, bilim üreten kültür ve bilim insanları, aynı zamanda yeni tanımlar, yeni sözcükler, yeni terimler ortaya koyarak, kendi anadillerinin de gelişmesinin yolunu açar. Bu nedenle ileri ülkeler öne geçmektedir. Üniversitelerin nitelikleri de bu açıdan önemlidir. Özellikle “Geleceğin üniversiteleri” kavramı içerisinde, bu tür nitelikleri taşıyan bilim insanları bulunur. Sonuçta, Tıp dilinin ve terimlerinin Türkçeleştirilmesi konusu; herkese ve değişik görüşlere açık, herkesin katılımını gerektiren, bilim insanlarına gereksinim olan, çok yönlü bir konudur. Güncel olarak, dünyada çok büyük bilimsel yenilikler, buluşlar, yeni teknolojiler ortaya çıkarken, “bu alanlarda da ilerleme ve katılım yaparak”, ancak bilim ve tıp dilinde ve tıp terimlerinde yenilik yapılabilir. Bu bağlamda olmak üzere, Tıp dilinin ve terimlerinin daha kolay öğrenilmesi, Türkçeleşmesi, güncel dijital teknolojinin de sağladığı olanaklar ile ortak bir abece altında, aynı dili konuşan tüm toplumlara açılması, daha büyük bilimsel gelişmelerin yolunu açabilir, örneğin dünyanın çok konuşulan dilleri arasında yer alabilir. İngilizce, bu nedenle, uluslararası ortak iletişim aracı durumuna gelmiştir. Bilgiliksi Deribilim Ansiklopedik Sözlüğü, madde oluşturan tüm sözcüklerin kökenbilimsel verilerini, Almanca, Fransızca, İngilizce, Latince ve Türkçe (ayrıca Osmanlı Türkçesi) eşanlamlılarını içermektedir. Tüm terimlerin tanımlları “definisyonları” yer alırken, yabancı dillerden madde oluşturan tüm sözcüklerin okunuşları da yer bulmaktadır.

Bilgiliksi Deribilim Ansiklopedik Sözlüğün İçindekiler kısmında yer alan bölümler şöyledir (51):

 Giriş Bölümü (Bilgiliksi Sözlüğün Erekleri, Tıp Dilinin Geçmişi, Günceli ve Tıp Dilinin Türkçe’ye Ödünçlenmesi) (S. 1-44); Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş, Türkçe Tıp dili ve terimlerinin yaşanan sorunlarını ve düşündüğü çözüm yollarını, deneyimlerinin ışığında, ayrıntılı olarak bildirilmiştir.  Bilgiliksi Sözlük İle İlgili Bilgiler Bölümü (Kısaltmalar, İmler, Başlam, Yararlanılan Yayınlar) (s. 45-66); Sözlüğün kullanımındaki, kolaylık sağlayıcı teknik bilgiler verilmiştir. Ayrıca “Yararlanılan kaynaklar” bölümünde de çok değerli, 400 kaynak bulunmaktadır.  Bilgiliksi Sözlük Bölümü, her üç cilt içerisinde yer alan maddeleri içermektedir (s.67-2530).  Dizin Bölümü (İngilizce-Türkçe), kolaylık olması için, İngilizce terim ve sözcükleri arayacak biçimde düzenlenmiştir. İngilizce sözcüklerin Türkçe karşılıkları üzerinde, Latince, Almanca, Fransızca sözcüklere ve ilgili diğer bilgilere ulaşılmaktadır (s. 2531-2677).

Bu güne dek,

Tıp dilinin Türkçeleşmesi, kapsayıcı biçimde gelişmesi, Türkçenin uluslararası bilim dili olması, Eğitimin ve toplumun bilgilenmesinin kolaylaşması yolunda, Çağdaş ölçülerde, Kendi istençleri ile bilimsel ve “entelektüel” katkı yapan, değer katan, gayret ve çaba gösteren; Tüm hekimlere, Destekleyen bilim insanlarına, Üniversite ve kurum yöneticilerine, Yayın kurullarına ve yayınevlerine, Özetle, evrensel düşünebilen, “entelektüel” bilim ve kültür insanlarına teşekkür etmeliyiz.

Bu nedenle, Cumhuriyet’in 100. yılında, Dermatoloji Uzmanı Prof. Dr. Ali Tahsin Güneş’in 37 yıllık bilimsel, kültürel ve entelektüel birikimini, 27 yılda büyük emekle yazarak, 5 dilde karşılıkları ile ortaya koymuş olduğu Bilgiliksi Deribilim Ansiklopedik Sözlüğü,

Ord. Prof. Dr. Zeki Zeren’i dediği gibi;

“Cumhuriyet devrinin, kuşaklar boyu, bilimsel ve kültürel alanda minnetle anılacak başarılarından birisidir” (47).

Kaynaklar

Shen Z, Işık ÖF. Çin’deki Türkoloji Çalışmaları. Türk Dili, Edeb Derg. 2020;60(2):587-608. DOI: 10.26650/TUDED2020-0046 Canda MŞ. Türkiye'de Tıpta Çağdaşlaşma Çabaları. Ajans Bakırçay 03.06.2022. Canda MŞ. Cumhuriyetin 100. Yılında, Çağdaş Tıp Eğitimi… Türkçe yazılı kaynakların önemi. Ajans Bakırçay 27.12.2022. Murad, S. (2019). “Tıp terimleri”…... Rumeli Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 2019;(14), 55-67. Rachmati GR. Uygurların tıbbı üzerine I-II. Prusya Bilimler Akademisi Bildirileri, Berlin, 1930;451-473, 1932;401-448. Ünver AS. Uygurlarda Tababet (La Medecine Chez les Ouigours), Yeni Lab Yayın, İstanbul, 1936;878. Cüveyni AAM (Çev: Öztürk M). Tarih-i Cihan Güş (Cüveyni Tarihi), 3 Cilt. Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2013;655. von Strahlenberg PJ. Das nord- und ostliche Theil von Europa und Asia (Stockholm, 1730). Szeged, Amsterdam, 1975; 438. Thomsen V. Dechiffrement des inscriptions de İ Orkhon et de l’Ienissei, Notice preliminaire, Bulletin de Âcademie Royale de Sciences et des Lettres de Danemark, Copenhague 1893;185-299. Batmaz M. Eski Uygur Türkçesinde Tıp Terimleri. YL tezi. HÜSBE, Ankara, 2013. Sebzecioğlu T. Irk Bitig’de Simgelerle Aktarılan 8 Öğreti. Kesit Akademi Dergisi 2016;2(5):63-79. Kaya C. Uygurca Altun Işık (Yaruk). TDK yayını No:607, Ankara, 1994;911. Sertkaya, OF. Göktürk Tarihinin Meseleleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü yayını, No 131, Ankara,1995;360. ISBN 975-456-070-6, ISBN 978-975-456-070-1, s.278 Sertkaya, OF. Türkiye’de Uygur Türkçesi araştırmaları tarihine bir bakış ve Eski Uygur Türkçesi üzerine Türkiye’de yapılan son çalışmalar. TDAY Belleten 1997;43, 411–431. Raschmann, Simone-Christiane (2014). “What Do We Know about the Use of Manuscripts among the Old Uighurs in the Turfan Region ?”. Eurasian Studies. 2014;XII: 523-540+XIII-XX. Bektaş D. Turfan Bölgesindeki Uygurca yazmaların kullanımı ile ilgili neler biliyor? Kesit Akademi Derg 2015;2(2):113-134. Yıldız A. Kutadgu Bilig’de Akıl ve İlişkili Kavramlar Üzerine Bir Araştırma; Tıp Tarihi Açısından. Lokman Hekim Dergisi, 2019; 9 (2): 266-279. DOI: 10.31020/mutftd.548858, e-ISSN: 1309-8004 Alan S. Kutadgu Bilig’de Doğru Beslenmenin Önemi ve İnsan Sağlığına Etkileri. AUA Dergisi 20223;11(34), 71-91. https://doi.org/10.33692/avrasyad.1175910 Arat RR. Kutadgu Bilig I. (Metin). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1947. Arat RR. Kutadgu Bilig II. (Tercüme). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Ankara, 1959. Masattaş Â. Dîvânu Lugâti’t-Türk’te halk hekimliği. Uluslarar Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 2020;9(4),1348-1358. Atlı S. “Dîvânu Lugâti‟t-Türk‟teki Atasözleri: Abdülahad Nûrî, “Atalar Sözü”, Manas Sosy Araş Derg 2019;8(3): 2243-2279. Bayat AH. Dîvânu Lûgâti’t-Türk’te tıbbi terminoloji. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları 2003;9:103-122. Altıntaş A. Divanü Lügati’t-Türk’teki tıbbi bilgiler. Türk Dünyası Araştırmaları, 1983;25:136-148. Altıntaş A. Divan-ı Lügat-it-Türk’teki Tıb Terimleri. Erciyes Üniv Tıp Fak Derg 1985;7(1), 3-17. Bayat AH. Dîvânü Lûgati't-Türk'te Tıbbî Terminoloji. Yeni Tıp Tarihi Araşt Derg 2003;9:103–122. Canda MŞ. Tıp Alanında, Türkçenin Yazılı Kaynakları. Ajans Bakırçay 11.10.2022. Blochet ,E. Catalogue des Manuscrits Persans de la Bibliotheque Nationale, 4 cilt, Paris, 1905-12 Blochet E. Bibliotheque Nationale Catalogue des Manuscrits Turcs. 2. Cilt. Paris, 1. C, 1932;402 +VIII, 2.C, 1933;314. Bayat AH. Tıp Dili ve Terimleri Açısından Eski Anad Türkçesiyle Yazılmış Tıp. Yeni Tıp Tarihi Araşt Derg 2008;10(11):61-82. Uçar M. Codex Cumanicus. Dil Araştırmaları, Güz 2015;9(17): 290-295. Argunşah M, Güner G. Codex Cumanicus. Kesit Yayınları, İstanbul, 2015; 1080. ISBN 9786059100595 Bahşi İ, Bahşi A, Çetkin M, Çeçen MA. The first Turkish illustrated surgical textbook ‘Cerrahiyetü’l-Haniyye’. Childs Nerv Syst 2016;32:2275–2276. DOI 10.1007/s00381-016-3196-x Uzel I. Cerrahiyetü’l-Haniyye I. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992. Efe ZG. Şerefeddin Sabuncuoğlu, Cerrahiyetü'l-Haniyye, 2 Cilt, Haz: İlter Uzel, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayın, Ankara 1992. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi (JOSR) 2019;11(2):1058-1062 Önler Z. Divânü Lügâtit-Türk ve Kutadgu Bilig’de Tıp Terimleri. Kebikeç 2006;22:135-150. Canda MŞ. Türkiye’de Nöropatolojinin Gelişimi -Dünden Bugüne, Türkiye Ekopatoloji Dergisi 2005; 11(3):97. Canda MŞ. Amasyalı Şerafaddin Sabuncuoğlu ve Cerrahiyetü'l-Haniyye (1468). Ajans Bakırçay 18.10.2022. Canda MŞ. Şerefeddin Sabuncuoğlu, Amasya Darüşşif Kongr (15-18 Ekim2014). Ajans Bakırçay 05.12.2022. Aşirov T, Albayrak Ç. Emir Ali Şir Nevai, Muhakemetü’l-Lugateyn (Gulmuhammed A, Emir Ali Şir Nevaî Muhakemetü’l-Lugateyn, Aşkabad, 1925). Uluslar Türk Lehçe Araş Dergisi (TÜRKLAD) 2020;4(1):141-145. doi.org/10.30563/turklad.724731 Altıntaş A. 143 yıllık tıp derneği: Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye. www.sdplatform.com Altıntaş A. Cemiyet-İ Tıbbiye-İ Osmaniye’den Türkiye Tıp Akademisi’ne. Türkiye Tıp Akademisi Yayınları 2010;3:9-16. Karacaoğlu E. Kırımlı Aziz İdris Bey'in Hayatı, Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmâni'de Nutuku. T Kl Tıp Etiği Derg 2016;24(1):11-19. Canda MŞ. Turkish Medical Pathology History I “Hamdi Suat Aknar Biography:1873-1936”. Nobel Tıp Kitabevi, 2022;486. İşçil Şİ, Elöve AÜ. Türkçe Hekimlik Terimleri Üzerine Bir Deneme. TDK, Yeni Basımevi, Bursa, 1944;973. Dilemre AS. Hekimlik Dili Terimleri, İstanbul, 1945. Zeren Z. Lâtince-Türkçe-Osmanlıca Anatomi Sözlüğü ve Türk Anatomi Terimleri. Hüsnütabiat Basımevi İst, 1946; 286+2. Öztürk O, Yörükoğlu A, Gülmezoğlu E, Onaran MŞ, Örs Y, Özdemir E, Yıldırım Ü, Kansu CA.Hekimlik Terimleri Kılavuzu-I . Türk Dil Kurumu Yayını, (1980);63,126 (2. Baskı). Ülker S. Ülker Tıp Terimleri Sözlüğü. İnkilap Kitabevi, İstanbul, 1986;558. Dökmeci İ. Büyük Tıp Sözlüğü. Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul, 2005;1005 Güneş AT. Bilgiliksi Deribilim Ansiklopedik Sözlüğü.Akademisyen Kitabevi, Ankara, 2021;2677+ Moltke H. Moltke’nin Türkiye Mektupları. Dorlion Yayınevi, İstanbul, 2021;128. Şişman A. Tanzimat Döneminde Fransa’ya Gönderilen Osmanlı Öğrencileri, Türk Tarih Kurumu Yayınl, Ankara, 2004;3-4. Doğan A, Çetin S. 1. Dünya Savaşı Yılları Almanya’ya Giden Osmanlı Öğren.. XVIII. Türk Tarih Kong, Ankara, 2018;87-103. Güneş AT. Hacıoğlu R, Jiazhen L, Şadiev H, Vladimirov V, Ahmedov K, ... , Sulti R. Deribilim Terimleri Eşanlamlılar Sözlüğü (Glossary of synonyms of Dermatologic terms) Ön Çalışma. İzmir: Türkod Derneği,1994. Günes AT. Anlatım Dilimizdeki Yeni Güzellikler/New Beauties of Our Expression Language. Türkderm: Türk Deri Hastalıkları ve Frengi Arşivi (Turkderm) (Turkish Archives of Dermatology and Venereology) 2012;46(1):1. Güneş AT. Anlatım dilimizdeki yeni güzellikler. Türkderm 2012;46 (1): 1-2. Güneş AT. Türkçe Tıp Dili ve Ödünçlemeler. “1. Türkçe Tıp Dili Bilimsel Toplantısı Konuşma Metinleri Kitabı (Ed. T. Çamsarı). Dokuz Eylül Üniversitesi Matbaası, 2019;17-21. 59. Demirci HA, Özkan E. “Abdülhamit Devrinden Milli Şef’li Yıllara Bir Özel Okul: Şemsülmekâtip’ten Okullar Güneşi’ne”. Belgi Dergisi S.22, Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Yaz 202;II (22): 803-824. DOI: 10.33431/belgi.950437 Canda MŞ. Tıp Dili Türkçe Sözlüğü. SKSD Yayını, No:4, Bilgehan Basımevi, Bornova, 1983;70+VI. Canda Tıp Dili Özleştirme Kılavuzu. Saray Yayınevi, Bornova, İzmir, 1993;94+VI.