“Bazı kentler yazarlarla anılır ve hatırlanır: St. Petersburg’un Dostoyevski, Londra’nın Charles Dickens, Ankara’nın Yahya Kemal, İstanbul’un Orhan Pamuk ile anılması ve hatırlanması gibi.
Ancak Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın yani Halikarnas Balıkçısı’nın Bodrum ile anılması, bunun çok ötesinde anlam yüklüdür. Bodrumluların deyişi ile “Bodrum’u Balıkçıya, Balıkçıyı Bodrum’a sor” durumudur.
“Kalebent” (Şimdi kalebent diyoruz; aslı kal’a-bend Arapça-Farsça bileşik sıfat; kaleye bağlanmış, bir kale içinde yaşamaya hüküm giymiş olan) olarak getirildiği ve kıyısına çömeldiği “Arşipel”in sahilinde, olduklarından vazgeçen Cevat Şakir’in, Halikarnas Balıkçısı olarak yeniden doğmasıdır.
Gelir kaleye kapatılacağını sanır, ama kale bir harabedir, oraya kapatılmasına olanak yoktur, Cevat Şakir’e o gece oturacak bir ev bulunur, üç aylığı yirmi beş kuruşa, deniz kıyısında bir ev. Orada birkaç yılı var Cevat Şakir’in. Bodrum’u ve dolaylarını gezer. Yapayalnızdır, tek başına bu yabancı çevrede ne yapabilir? Kahvede memurlar tavla oynamaktadır, kendi çevresinden sayılabilecek bu adamlarla günlerini mi öldürsün? Öyle yapsaydı, bir “kara sürgün” olarak kalır ve cezası bittiği zaman da dönerdi. Ama öyle yapmamış, o toprağı, doğayı düşünmüş, yaşamaya koyulmuş, tüm doğa ile alışveriş kurmuş, ağaç, bitki ne varsa ve ne olabilecekse…
Balıkçılarla, süngercilerle, halkla alışveriş kurar, ilişki kurar. İnsanca, derin ilişkilerdir bunlar, bir baba oluverir Bodrum halkına, bir hekim, bir tarım uzmanı, her alanda kafası çalışan, derde derman bulan bir yol gösterici
O sıralarda ulaşılması güç, küçük, yoksul bir kıyı kasabası olan Bodrum, Cevat Şakir’e yepyeni bir kimlik kazandırdı. Yazılarını, çevirilerini yörenin eski çağdaki adını kullanarak “Halikarnas Balıkçısı” diye imzalamaya başladı Onun, cezası dolduktan sonra da o Bodrum’da yaşamayı sürdürmesi doğaya, sanata, kültüre önemli üç katkı sağlamıştır: Balıkçı, sürgüne gönderildiği yere, buranın insanlarına küskün olmamıştır. Yurt edindiği topraktan burada yaşayanların en iyi biçimde yararlanmaları için canla başla çalışmıştır.
O sürgün getirildiği kentin bahçıvanı, belediye çalışanı, rehberi, öğretmeni, tercümanı, doğan çocuklarının isim babası, ünlü yazarı ve düşünce insanı olurken, Bodrum onun küllerinden yeniden doğmasını sağlayan can suyu olmuştur.
“Eloğlu bahçeyi alır çekirdek vermez. Balıkçı çekirdeği alır bahçe verir.” Sabahattin Eyüboğlu’nun bu iki tümcesi, Halikarnas Balıkçısı’nı bize yeterince tanımlıyor diyebilirim. 83 yıllık ömrüne baktığımızda; yaptıkları, geriye bıraktıkları bunun birer göstergesidir.
Gökova cennetini keşfeden ve yazdığı kitaplarla Mavi Yolculuğu tüm insanlığa tanıtan ve hediye eden de odur. Çocuklarının yüksek tahsil hayatlarının başlamasıyla mecburen sevgili Bodrum’unu terk edeceği gün, “Asıl sürgün hayatım şimdi başlıyor” diyerek ayrıldığı sevgilisinden, Sulu Hasan Tepesinin eteklerine gelindiğinde durup, dönüp yüksekten Bodrum’a bakar ve o büyük deyişini söyler; “Yokuşbaşına geldiğinde Bodrum’u göreceksin, Sanma ki sen geldiğin gibi gideceksin, senden öncekiler de böyleydiler, Akıllarını hep Bodrum’da bırakıp gittiler.”
(Yokuşbaşı, Bodrum’un bir nevi ayrılık çeşmesi. 93 Harbinde Bodrumluların teşkil ettikleri tabur efradını aileleri buraya kadar gelip uğurlamışlar.)
Halikarnas Balıkçısı’nın kendi el yazısı ile İzmirli gazeteci arkadaşı Kazım Yenisey’e yazdığı özgeçmiş. Ekim 1993 sayılı Mavi Bakış dergisinden alınmıştır.
1890 yılında ada Türk iken Girit’te doğdum. Babam Türkiye’nin Atina sefiri oldu. Altı yaşımda oradaki mahalle mektebinde okuma yazma öğrendim. 10 yaşında bir misyoner okulu olan Robert Koleje gönderildim…
Kolejden sonra İngiltere’ye göndermek istiyorlardı. Porstsmouth’daki Bahriye mektebine gitmek istedim. Münasip görmediler. Oxford’a gönderdiler. İsteksiz gittim…
İlk Dünya Savaşında hastaydım. Savaş sonrası asker kaçaklarının kendileri gelip teslim oldukları halde yargılanmadan asıldıklarını yazdım. Ankara İstiklal Mahkemesinde Bodrum’da 3 yıl kalebentliğe mahkûm edildim. Bodrum’a vardığım zaman 34 yaşındaydım…
Orada kaldım, yazdım, çiçek, ağaç ve yemiş ağacı yetiştirdim. Gece rüyamda kendimi savaşan bir general gibi görüyordum. Arkamda, yüz binlerce portakal ve grapafruit ağaçları kökleri üzerine kalkmışlar, ilerliyoruz ve düşmanımız ölüme karşı vitamin ve ışık bombaları, portakalları, grapafruitleri, çiçekleri atıyoruz…
Sonrası Halikarnas Balıkçısı, işte o kadar!
Cevat Şakir – Halikarnas Balıkçısı 353 Hatay Caddesi, İkinci Karantina – İzmir” Cevat Şakir’i 13 Ekim 1973’te İzmir’de Merhaba Apartmanı’nda kemik kanserinden yitirdik… Balıkçı ölmeden önce şöyle demişti; “Ah… Ne acı… Doğa en can alıcı noktada elimi kilitledi. Son söylemek istediklerimi yazamadım… Sanırım ki yolcuyum… Dünyaya bir merhaba deyip gideceğim… Burnuma çiçek kokuları geliyor… Açın, açın pencereleri, son defa görmek istiyorum güneşi, son defa görmek istiyorum özgünlüğünü. Merhaba çocuklar! Merhaba dünya! Merhabaaaa!”
Vasiyeti…
“Bodrum’a gömülmek istiyorum. Bittabi orayı çok severim. Mindos Kapısı tarafında bir yere gömsünler beni, yanımda Hatice’ye de bir yer ayırsınlar. Sakın mermer, beton filan istemem ha. Bir taş bulun, uzunca bir taş, yazısız. Onu dikin mezarımın başına. Falanca oğlu filancaymış da şu tarihte doğup, şu tarihte ölmüşüm. Katiyen yazı istemiyorum, basit bir taş…”
Yukarıda ki satırlar Bodrum Belediyesinin bir kültür hizmeti olarak yayınladığı “Cevat Şakir ‘…Bodrum’un Mavi Merhabası…’ kitabından alıntılardır.
Ben, yazar Cevat Şakir Kabaağaç’ı Halikarnas Balıkçısı olarak yukarıda adı geçen Yokuşbaşında ki sözünün yazılı olduğu levha ile tanıdım. Pek çok defa gittiğim ilki 1969 da başlayan Bodrumda saatler süren yolculuğumda Balıkçının söylediği gibi aklımı bırakıp gittiğim Bodrum’a geldiğimin bir işaretiydi o levha. Son gelişimde ise Cumhuriyet Gazetesi kitap ekinde Öner Yağcı’nın Balıkçı hakkındaki okuduğum bir yazısı beni orada kaldığım müddetçe Halikarnas Balıkçısının Bodrumda ki izini sürmeye sevk etti. Hemen kitaplarını bulup okumalıydım. Kaldığım tesisin kütüphanesinde kitapları yoktu. Çarşıya yöneldim en yakın kitapçıya hayalimde canlandırdığım bir köşe olacaktı orada Balıkçının resmi altında kitapları ve hayat öyküsü. Bırakın bu hayali kitapları dahi yoktu ve görevlinin onu tanıdığından bile şüpheliydim
O zaman adının verildiği Halk Kütüphanesiydi ikinci adresim ve de bu sefer hayalimden emindim ve de girişte Balıkçının fotoğrafları karşıladı beni altında camekân içinde kitaplar heyhat hiçbiri Cevat Şakir’e ait değildi. Dolaştım bulamadım cevabını görevli verdi Muğla kitapları rafında iç odada. Evet kitapları ki iki elin parmakları kadar değildiler, eski basımlar yanında birkaç tane yeni basım. Devlet kütüphanesi Bodrum da sürgüne gönderilen Cevat Şakir’in kitaplarını da daracık bir odaya hapsetmişti. Gerekçe ise koridorda ki rafta olan kitaplar izinsiz alınıyor geri gelmiyordu. Aradığım Mavi Sürgün yoktu “Yaşasın Deniz” i aldım. Okudum ve neden bugüne kadar Halikarnas Balıkçısını okumadığım için sorguladım kendimi…
İzini sürmeye devam etmeliydim Balıkçının hedef bir avm deki iki kitapçıydı birinde buldum kitaplarını ve hayalimi söyledim görevliye sadece güldü.
Evet devam ediyorum izini sürmeye Ve çarşıda arıyorum izini Deniz Müzesinin kapısından dönünce sonradan öğreniyorum ki müzede “Cevat Şakir Kabaağaçlı Koleksiyonu” kısmı var.
Dönüş günü gelince Merhaba demek ve vedalaşmak üzere Anı Evine doğru yola çıkıyorum yolda ki levhaları takip ederek o da ne ikinci levhadan sonra yol çatallaşıyor ve yeni bir levha yok yokuşa sürüyorum aracımı yolda sorduğum kişi bilmiyor! Devam ediyor dört dönüyorum bir genç geride kaldığını söylüyor ve iki genç kız tarif etmiyor işte önündesiniz diyor. Bakıyorum Halikarnas Balıkçısı Cevat Şakir’e ait ne bir levha ne bir işaret. Hemen sokak başında ki Saldır Şeyhi Türbesi kadar değer görmeyen bir anı evi… Ve anı defterinde şikâyet ediyorum bu umursamazlığı:
Yukarıda belirttiğim Bodrum Belediyesinin yayınladığı kitapta Cevat Çapan (Akademisyen – yazar – şair – çevirmen) Halikarnas Balıkçısı’nın kızı İsmet Hanım babasının hiçbir zaman bir efsane olmak istemediğini söyledi… Diye yazarken
Kemal Sülker (Gazeteci – yazar) tam tersi bir görüş bildiriyor; Bodrumlular, “palmiyeyi onun çabasıyla tanımış, Bodrum onun ilk taşlarını koyduğu yapıtlarının örgüsü yüzünden bugünkü ilgi odağını elde etmişti. Ama hâlâ Balıkçı’nın evi, Balıkçı’nın mezarı hakkı olan ilgiyi ve anıtlaşmayı bulamadı.
Ben, Kemal Sülker’e katılıyorum Bodrum Halikarnas Balıkçısına yeteri kadar sahip çıkmıyor evi Zeki Müren’in evinin gördüğü ilgiyi, mezarı bir şeyhin türbesinin gördüğü ilgiyi neden görmesin?
Bir daha ki Bodrum buluşmasında M. Şakir Örs (Gazeteci- yazar)ün “Balıkçı’nın dostları Aliko’nun Kahvesi’nde” yazısında ki, kahvenin, evinin ve müzede ki köşesinin izini sürmek üzere dostça Merhaba…