Türkiye’de kanser savaşının 100. yılı ve Kanser Haftası’nın önemi

GİRİŞ VE AMAÇ

Türkiye Cumhuriyeti 2. Yüzyıla ulaşmışken, Halk Sağlığı açısından önemli ve üzerinde sürekli çalışılan ve daha çok çalışılması gerekli sağlık sorunlarından birisi de kanser ile ilgili hastalıklardır.

Bu konuda, güncel olarak dünyada ve ülke genelinde, bilimsel yenilikler ve sağlık hizmetlerinde yeni gelişmeler ve ilerlemeler olmakla birlikte, bu hizmetlerin, yurt genelinde, daha üst düzeyde, daha yaygın biçimde, her yere ve herkese eşit ulaşması gereklidir.

Dünyada ve ülkemizde dolaşım sistemi hastalıklarından sonra ikinci ölüm nedeni kanserlerdir.

Örneğin, “2025 yılı kanser istatistiklerine göre, bu yıl Amerika’da 2,041,910 yeni kanser olgusu ön görülmektedir”. https://www.solunum.org.tr/basin/1823/4-subat-2025-dunya-kanser-gunu-basin-bildirisi.html

Toplumun, her eğitim ve varlık düzeyindeki insanları, bu konuda, doğru ve yeterli bilgilendirilmesi;

Kansere karşı korunma, “Erken tanı”, “Erken kanser” açısından, Bilimsel gelişmeler ölçüsünde önemli bir çalışma alanıdır.

Bu nedenle, Halk Sağlığı ve Koruyucu Hekimlik alanlarına önemli görevler düşmektedir.

“Türkiye’de Kanser Savaşı’nın Alemdarı”

1904 yılında, Almanya’da eğitim görerek İstanbul’a dönen Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar (Fotoğraf 1);

Türkiye’de “Kanser Savaşının” öncüsü, Çağdaş Patoloji, Coğrafi Patoloji, Deneysel Patoloji, Dermatopatoloji’nin de kurucusu olmuştur.

 

Fotoğraf 1. Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar (1873- 13 Mart 1936), Türkiye’de çağdaş patolojinin kurucusu (1904 GATA, 1909 İstanbul Üniv. Tıp Fakültesi, 1933 Vakıf Guraba Hastanesi).

Fotoğraf 2. Prof. Dr. F. Perihan Çambel (1909- 21 Ocak 1987). Türk Kanser Savaş Derneği’ni kurmuştur (17.02.1947, Ankara).

1925 yılında, Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar, İstanbul Ü. Tıp Fak. Patoloji Anabilim Dalı’nda, ayrı bir çalışma birimi oluşturmuş ve “Kanser Araştırmaları İçin ayrıca Bir Oda” ayırmıştır. Böylece, halk sağlığının, kanser alanında korunması, gerekli bilimsel, sosyal, yönetsel çalışmaların yapılması, gençlerin eğitilerek yetiştirilmesi için ilk adımları atmıştır ve Prof. Dr. Osman Nuri Aker’in belirttiği gibi, “Türkiye’de Kanser Savaşı’nın Alemdarı” olmuştur.

1929 yılında, Türkiye’de ilk “Kanser Bilimsel Toplantısı” Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar ‘ın liderliğinde, çalışma arkadaşları (Prof. Dr. M. Lütfi Aksu ve Prof. Dr. Saim Ali Dilemre) ile birlikte düzenlenmiştir (III. Türk Milli Tıp Kongresi, 17-19 Eylül 1929, Ankara).

Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar, 1933 yılında, İstanbul’da “Kanserle Mücadele ve Taharri Cemiyeti” (Kanser Savaş ve Araştırma Derneği) adını taşıyan bir kurmuştur.

Bu derneğin devamı ve Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar’ın isteğini yerine getirmek üzere; öğrencisi, ilk dönem asistanlarından Prof. Dr. F. Perihan Çambel (Fotoğraf 2), “56 arkadaşının gönüllü çabası” ile 17 Şubat 1947 günü, Ankara’da, Türk Kanser Araştırma ve Savaş Derneği (Kurumu) kurulmuştur.

Sağlık Bakanlığı bünyesinde 1983 yılında;

Kanserle Savaş Daire Başkanlığı (14.12.1983 tarih ve 18251 sayılı RG), Kanser Savaş Bilim Kurulu (14 Mayıs 1983) kurulmuştur.

Yine, Sağlık Bakanlığı bünyesinde 1992 yılında,

– Kanser Kayıt ve İnsidans Projesi ilk olarak İzmir’de, Prof. Dr. Selçuk T. Şahin (Univ of

Massachusetts) tarafından, Ege Üniversitesi işbirliği ile başlatılmıştır.

Türkiye’de başlayan Kanser Kayıtçılığı’nın temel aldığı “Patolojik, Sitopatolojik, Hematolojik kanser tanılarını kodlarını” içeren, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün “International Cassification of Disseasses for Oncology, 1990” (Uluslararası Hastalık Sınıflandırması: Onkoloji) kitabının son 30 yıl (1992, 2002, 2018) içinde 3 “Türkçe Versiyonu”, tarafımca (Prof. Dr. M. Şerefittin Canda) hazırlanmış, yayınlanmış, son baskısı Sağlık Bakanlığı tarafından basılmıştır (Fotoğraf 3-5).

Fotoğraf 3. ICD-O 2. Türkçe Versiyon, ICD-O 2. Baskı, 1990 (Canda MŞ, 1992).

Fotoğraf 4. ICD-O 3. Baskı Türkçe Versiyon, 2000 (Canda MŞ, 2002).

Fotoğraf 5. ICD-O 3.1, ICD-O Üçüncü Baskı, Birinci Revizyon 2013 (Canda MŞ, 2018).

Kanser kayıt işleminin, sağlıklı ve diğer ülkeler ile karşılaştırılabilir olması için, bilimsel, temele dayalı uluslararası ölçütlerde, ortak kurallar ile yürütülmesi ve bu yönde yeterli eğitim yapılması zorunludur.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün, dünyanın çok konuşulan dillerine çevrilmiş olan, Türkçe’ye çeviri yapılması ile ilgililerin eğitimine yararlı olacak pek çok yayını bulunmaktadır (Fotoğraf 6-8). 

Fotoğraf 6. Christopher P. Wild CP, Weiderpass E, Stewart BW (Eds). World Cancer Report Cancer research for cancer prevention. IARC World Cancer Reports. Lyon (FR): International Agency for Research on Cancer; 2020.

Fotoğraf 7. Parker Ph M. WHO Report on Cancer: setting priorities, investing wisely and providing care for all: 2020;149.

Fotoğraf 8. Parker Ph M. The 2025-2030 World Outlook for Cancer Registry Software Paperback. March 3, 2024;287.

Günümüzde, bu çalışmalar Türkiye’de çok ilerlemiş, çoğu illerde çağdaş anlamda sağlık hizmetleri içinde kanser erken tanısı yapılan;

”Tarama Birimleri”, “Sitoloji ve Patoloji Laboratuvarları”, “Görüntüleme Laboratuvarları”, “Kanser Erken Tanı Klinikleri”, “Kanser Kayıt Birimleri” oluşmuştur.

Bilimsel anlamda erken tanıya ulaşılmasında, Patoloji Anabilim Dalı ve Sitopatoloji Bilim Dalı, diğer görüntüleme ve laboratuvar yöntemleri ile birlikte çok önemli görev yapmaktadır.

Günümüzde, Türkiye’de Patoloji, Sitopatoloji ve teknolojik donanımlı laboratuvarlarda görevli, iyi eğitimli, üniversite ve diğer sağlık kurumlarında, hizmet üreten, çok değerli Uzmanlar yetişmiştir.

Amacımız, Türkiye’de 1-7 Nisan günleri arasında yapılan “Kanser Haftası” çerçevesinde, bilimsel yeni gelişmelerin ışığında, kanser ve kanser hastalığı ile ilgili temel konularda, toplumun bilgilendirilmesi, “bütüncül” bir bakışla “erken tanı” ve “erken kanser” konusuna dikkat çekilmesidir (Fotoğraf 9).

Çünkü toplumun tüm bireylerinin, bütüncül bir çerçeveden, “erken tanı” ve “erken kanser” konusunda bilgilenmesi, güncel bilimsel ve sosyal gelişmelere ulaşabilmesi ve yararlanabilmesi, “insan haklarına saygı” açısından olduğu gibi, uygar toplumların ulaştığı uygarlık düzeyinin de göstergesi olması nedeniyle de önemlidir.

Fotoğraf 9. 1-7 Nisan Kanser Haftası. https://hastane-istanbultip.istanbul.edu.tr/tr/duyuru/1-7-nisan-kanser-haftasi-47004B0051006300770057005F0054007A00540063003100

KANSER ve Kanser Haftasının Önemi

Kanser nedir?

Kanser, bedendeki, her hangi bir dokuyu oluşturan “hücrelerin”, kendi başına buyruk olması, “otonomi” kazanması ve kendi başına “çoğalma” özelliği göstermesi ile ortaya çıkan bir hastalıktır.

Hücrelerde görülen “anormal” çoğalma özelliği, bedeni oluşturan her doku ve organda oluşabilir, diğer doku ve organlara yayılabilir, “metastaz” yapabilir.

Bu durumda, sağaltım güçleşir, “erken tanı” bu nedenle yaşamsal önem kazanır.

Hücrelerde görülen değişikliklere, ışık mikroskobu düzeyinde “Mikroskobik inceleme yöntemleri “ile Sitopatoloji ve Patoloji Uzmanları tarafından tanı verilir.

“kanser yükü” nerelerde en yüksektir?

Kanser hastalığının, bireye ve sağlık kurumlarına yüklemiş olduğu “yük” düzeyi önemlidir. Bu yükün karşılanması, bunun için gerekli çalışmaların ve yatırımların yapılması, sosyal devletlerin görevidir.

Sağlık sisteminin, hastalığın etkisiyle başa çıkma yeteneğinin en az olduğu ülkelerde (ülke içindeki bölgelerde) kanser yükü daha yüksektir.

Bu nedenle, yerel yönetimlerin, Belediyelerin, Üniversitelerin, yerel “gönüllü kuruluşlarına”, çalışmalara da gereksinim vardır.

Kanser, dünya çapında önde gelen ölüm nedenidir.

Kanser Haftası’nın önemi?

Kanser Haftası, ülkemizde her yıl 1-7 Nisan günlerinde, yurt genelinde, bilimsel toplantılarla gündeme getirilmekte ve görüşülmektedir.

Türk Kanser Araştırma ve Savaş Kurumu'nun önerisi ile 1956’dan sonra 1-7 Nisan “Ulusal Kanser Haftası” olarak kabul edilmiştir.

Ayrıca, dünyada, 6 Şubat , “Dünya Kanser Günü” olarak kabul edilmiştir.

Kanser Haftasının amacı?

– “Farkındalık” yaratmak,

Konunun önemini vurgulamak,

– Hastalığa karşı bilgilendirme,

– Duyarlı olmayı arttırmaktadır.

Kanserin Başlıca Belirtileri

Hastalık Belirtileri çok çeşitlidir

Çoğu zaman, bu belirtiler kansere bağlı değildir. Ancak birkaç hafta süren belirtiler varsa, Erken tanı için sağlık kontrolü ve inceleme yapılmalıdır.

Başlıca Belirtileri?

MEME: Memede ağrısız, büyüyen bir yumru (kitle), ele gelen kitle,

KADINLAR: Düzensiz adet kanamaları, ağrı, akıntı,

BENLER (Nevüs): Yeni “ben” oluşumu, önceden var olan bir bende değişiklikler,

KAPANMAYAN YARALAR: İyileşmeyen yaralar,

BEZELER: Koltuk altı, boyun, kasıkta deri altında, ele gelen yumru.

SİNDİRİM: Bağırsak alışkanlıklarındaki değişiklikler (ishal, kabızlık)

Yemekten sonrası, sindirim güçlüğü, Kilo yitirilmesi, aşırı kilo alınması, Karın bölgesinde ağrı, Dışkıda kan görülmesi, Kan değerlerinin düşük olması ve anemi, İştahsızlık, güçsüzlük, yorgunluk, vb. bulgular.

AKCİĞER

– Solunum güçlüğü,

– Ağrı,

– Balgam çıkarma,

Geçmeyen infeksiyon bulguları.

İDRAR

Zor, ağrılı idrar yapma, Kanlı idrar.

KANAMALAR

Burun ve Diş eti kanamaları, Deri altında; kanama, küçük kırmızı döküntüler, morarmalar, Nedensiz, gece terlemeleri, Açıklanamayan yeni bulguların ortaya çıkması.

ANEMİ bulunan yaşlılarda; Erkeklerde Çekum, Kadınlarda Endometrium kanseri anımsanmalıdır.

başlıca nedenleri ve riskler

Kanser nedenleri?

Kanser birçok faktörün bir arada etkileşimiyle oluşur. Ailesel öykü Genetik etkenler Çevresel etkenler (Asbest, ışın, kimyasal maddeler, vb) Yaşam biçimi

Kanser gelişmesine yol açan riskLER?

Obezite (Aşırı şişmanlık), Tütün ürünleri, Alkol aşırı tüketimi, Aşırı tuz kullanımı, Hava kirliliği, Güneş ışınları “10:00-16:00 saatleri”, HPV ve Hepatit B gibi ekenler, Mesleksel ve çevresel kanserojen “Asbestoz”.

V. Kanserden korunma

Kanserden korunma için neler yapılmalıdır?

– Meyve ve sebze ağırlıklı beslenme (Akdeniz tipi beslenme) ,

– Fiziksel aktivite yapmak,

– Kilonun korunması,

– Güneş ışınlarından korunma,

Bağışıklık sisteminin ve ruhsal yapının korunması, iyileştirilmesi, Sağlıklı yaşam. KANSER ERKEN TANI PROGRAMI

Türkiye’de ÜCRETSİZ Kanser Erken Tanı Programı Uygulanan Yerler?

Kanser Erken Tanı Tarama ve Eğitim Merkezleri (KETEM), Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM), Sağlıklı Yaşam Merkezleri (SYM) ve Aile Sağlığı Merkezleri (ASM) Kanser Erken Tanı Tarama konuları? Meme kanseri taraması

Kadınlarda, 40-69 yaş arasında, yılda bir klinik meme muayenesi, 2 yılda bir mamografi çekilmesidir.

Ailesel öykü varsa daha erken inceleme olabilir.

Rahim ağzı kanseri taraması

Serviks “Rahim ağzı” kanserinde tarama yaşı 21’dir.

Ülke genelinde 30 - 65 yaşındaki kadınlara 5 yılda bir HPV-DNA testi ücretsiz yapılmaktadır.

Tüm örnekler Ankara ve İstanbul’daki Ulusal HPV Laboratuvarında değerlendirilmektedir.

Kalın bağırsak kanseri taraması

Kolon kanseri tarama yaşı 50’dir.

50-70 yaş, kadın ve erkeklerde 2 yılda bir gaitada gizli kan testi (GGT), gerektiğinde Kolonoskopi yapılır.

Nedeni açıklanamayan “kilo yitimi” olan hastalarda, kolonoskopi yapılmalıdır.

Barsak kanseri taraması: Kimi durumlarda, Hekimin uygun görmesi ile kolon kanseri ve rektum kanserinin erken tanısı için kolonoskopi gerekebilir. Genç yaşlarda bile gerekli olabilir.

Kolonoskopi işlemi tanı ve sağaltım amaçlı yapılabilen endoskopik bir işlemdir.

Kolon kanseri, bağırsak hastalıkları ya da mide-bağırsak hastalıklarının belirlenmesinde önemlidir.

Özellikle kolon kanserinin erken tanı ve sağaltımında, “erken kanserin” saptanmasında önemlidir.

Bunların dışında, özellikle Akciğer kanseri, Prostat kanseri taraması da yapılmalıdır.

Akciğer kanserinde, sigara içenlerde, kanser tarama yaşı 55, prostat kanserinde 50’dir.

SB Halk Sağlığı genel müdürlüğü Kanser Tarama programı aşağıdadır (Fotoğraf 10).

Fotoğraf 10. Halk Sağlığı Genel Müd. Kanser Tarama Programı. https://x.com/halksagligigm/status/1642805900141379585

Son yıllarda kanser sağaltımında gelişmeler şunlardır

KİŞİYE ÖZGÜ, Hedefe yönelik sağaltım?

Kanser gelişimi ve yayılımında etken olan “yolaklar”;

Ayrıca, bunlara özel olarak etki eden ilaçlar kullanılır.

Başlıca “yolak” Örnekleri şunlardır?

Tüm bu yolaklara yönelik sağaltımlarda hasta yaşam sürelerinde iyi sonuç sağlanmıştır.

İmmunoterapi nedir?

Sonuç Kanser, Türkiye’de ve dünyada ölüm nedenleri arasında önemli bir yer tutmaktadır, kalp-damar hastalıklarından sonra gelmektedir. Kanser hastalıkları, önemli bir toplumsal sağlık sorunudur. Kanser “hasta merkezli” bir yaklaşımla yönetilmelidir. Herkesin bu anlamda etkin sağlık hizmetine ulaşımı sağlanmalı, hasta ve yakınları ile iş birliğini gerektirmektedir. Erken tanı ve yönetimi, çoklu bilim dalı ortak yaklaşımı ile yapılmalıdır.  Risk faktörlerinden kaçınma, “erken tanı ve yönetimi” için birlikte yapılan çalışmalar ile ileri ülkelerde, kanserlerin %30-50’si önlenebilmiştir. “Erken Tanı”, “Erken Kanser “olgularında, uygun sağaltım ve destek ile iyileşme olasılığı yüksektir. Kanser hastalığı, toplumsal, ruhsal, ekonomik yönleri ile hasta ve yakınlarını etkisi içine alır. Tarama programı: “Henüz bulgusu olmayan” hastalığın erken evrede belirlenmesini sağlarsa da, bunun yönetimi ve sağaltımda herkesin işbirliği içinde, eşit olanaklardan yararlanması ile başarılı olur. “Erken Tanı), “Erken Kanser” ve “Geç kanser” kavramları önemlidir. Türkiye, 85 milyonluk büyük nüfusunun, bu alandaki gereklerini dikkate alarak; Sağlık, Eğitim ve Ekonomi kurumları bir bütün içinde, çok çalışmalıdır. Türkiye, 1925 yılında Hamdi Suat Aknar’ın İstanbul’da başlattığı “Kanser Savaşı” alanında 100. Yıla ulaşırken; Dünya Sağlık Örgütü Bilim Kurullarını daha çok dikkate alarak, DSÖ’nün kitaplarında yazılan temel kavram ve yöntemler içerisinde yer alarak,  Yenilikleri; izleyen, anlayan, uygulayabilen, daha çok sayıda ve nitelikte, gençler yetiştirerek, Dünyadaki ortak bilimsel gelişmeler ile eşgüdümlü çalışarak daha başarılı olabilir.

SON SÖZ: Türkiye, 1925 yılında Prof. Dr. Hamdi Suat aknar tarafından başlatılan “Kanser Savaşının” 100. Yılında, diğer toplumsal, bilimsel, kültürel ve demokrasi kültürü alanlarındaki gelişmeler yanında, “kanser hastalığının tanı ve sağaltımında”, bilimsel çerçevede, “Erken Tanı”, “Erken Kanser” ve ”Sağlık hakkı” kavramlarına daha çok önem vererek, bu alanlarda daha çok yatırım ve daha yeterli çalışma yaparak elde edilen başarı ile uygar dünyadaki saygınlığını daha yükseğe taşıyabilir.

-----------------------

Kaynaklar

Tanay S. Genel Patoloji, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayını, Sayı171, Ankara: Yeni Desen Matbaası, 1967; 1-13.

Aker ON. Türkiye’de Kanser mücadelesinin alemdarı: Hamdi Hoca. Gülhane Ask Tıp Akad Bült 1961; 5(4-5): 313-6. Aker ON. Türkiye’de Patoloji Bilimine Hizmeti Geçenler. Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar. Tr Ekopatol Derg 1996;2(1-2): 51-53.

Seçkin S. Aksoy F. Hamdi Suat Aknar’ın Türk Patoloji tarihindeki yeri. Tr Ekopatol Derg 1997;3(1-2).58-65.

Canda MŞ. Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar’ın ve çalışmalarının, ölümünün 70. yılında, Türk Tıp Tarihi açısından güncel önemi. Türkiye Ekopatoloji Dergisi 2000; 12 (1): 1-10.

Akyol T. Bir Profesörün hazin hikayesi. //www.milliyet.com.tr/2004/11/22/yazar/akyol.html,

Canda MŞ. Turkish Medical Pathology History I. Hamdi Suat Aknar Biography, 1873-1936. Nobel Tıp Kitabevi, İzmir, 2022;486.

Canda MŞ. Cumhuriyetin 100. Yılında, Çağdaş Tıp Eğitiminin gelişmesi ve Türkçe yazılı kaynakların önemi. Ajans Bakırçay 27.12.2022.

Önal Üzmez B. Kanser Tansında Sitopatolojinin Rolü ve İİA Ünitesinin Fonksiyonu. SSYB Kanserle Savaş Dairesi Başkanlığı, Yayın No.616, Ankara, 2021.

Canda T. Üriner Sitopatoloji. DEÜTF Patoloji AD. Bilim Ofset, İzmir, 1994;48.

Canda MŞ. Kanser savaşı ve toplum sağlığı açısından, Türkiye’de, ICD-O uygulanmasının önemi. Ajans Bakırçay 02.09.2022.

Corso G, Janssens J, Vecchia CL. Cancer prevention: innovative strategies in the role of the european cancer prevention organization. European Journal of Cancer Prevention 2023; 32(3): 203-206.

Özcan E, Arabacı Z. Kanser erken tanı uygulamasının sağlık inanç modeli çerçevesinde… KÜSB Dergisi 2024;3(1):126-135.