- Müzikte Geç Barok Dönem yaklaşık olarak 18. yüzyılın ilk yarısını kapsar. Bu zaman diliminde Erken Barok dönemde ortaya çıkan tür ve formların büyük ölçüde olgunlaştığına ve daha sonraki dönemler için bu öğeler bakımından verimli ve yön verici bir ortamın oluştuğuna tanıklık ediyoruz.
- Asıl mesleği rahiplik olan (İtalyan besteci) ANTONIO VIVALDI (1678-1741) solo konçerto türünün babası sayılır. Corelli’nin tarzından etkilendi. Yatay çokseslilikten (polifon yazıdan) ziyade dikey çokseslilikle ilgilendi. Yani eserleri esasen üstteki ses ile bas partisi arasındaki karşıtlığa dayanıyordu. Bu karşıtlığı solo konçertolarında solo ve grup arasında da yarattı.
Çalma listemizden Dört Mevsim – İlkbahar eserinin ilk bölümünü: Allegro dinleyebilirsiniz. Bu örnekteki solo keman konçertosunda ikinci ve üçüncü kemanı eşit rolde değil, solo kemana eşlik eden yardımcı rolde görmekteyiz.https://www.youtube.com/watch?v=e3nSvIiBNFo
- (Alman besteci) JOHANN SEBASTIAN BACH (1685-1750) düşünce ve sanattaki Aydınlanma hareketiyle birlikte etkisi azalan protestan müziğini ayakta tutmuş bir bestecidir. Kiliselerde kantorluk görevi üstlendi. İnsan sesi için dini müzik türleri olan pasyonlar ve kantatlar yazdı. Bach kendinden önceki müziğin önemli bir özetini yaptı ve belli başlı müzik türlerinin ve formlarının en olgun örneklerini verdi. Sanatı, müzikte ciddi ürünler vermiş üç ülkenin –Alman, Fransız ve İtalyan- üsluplarını içinde barındırır.
Protestan kantatındaki koral türünü daha da geliştirdi. Basitçe söyleyecek olursak Homofon yazının bir biçimi olan Koral, paralel olmasa da dikey olarak birbiriyle beraber yürüyen ses partileri özelliğindedir. Bu bağlamda esas olarak insan sesi için yazılan bir tür ya da form olmakla beraber, bu özellikteki çalgı parçaları için de kullanılır. Listemizde korale örnek olarak Bach’ın BWV 56 nolu Kantatının beşinci bölümü yer alıyor: Komm o tod du schlafes bruderhttps://www.youtube.com/watch?v=njhLSz3xKjs
Polifon yazıya önem veren kuzeyli bestecilerin mirası ağırlıklı olarak Alman besteciler tarafından işlendi. Pachelbel, Buxtehude ve Biber gibi besteciler Almanya’da kontrpuan yazısını daha da geliştirdiler. Bu yazı çeşidinin en büyük örneklerini ise kanonlarıyla ve fügleriyle Bach verdi. Füg polifon yazının/benzetimli yazının en üstün biçimidir. Motete göre teması daha zengin, ritmi daha canlıdır. Arada temanın hiç duyulmadığı ara müzikleri vardır ve güçlü bir bitirişle sonlanır. Çalma listemizde Bach’ın Alman polifon geleneğiyle kaleme aldığı bir fügüne örnek verdik: Si Minör Missa – Gratias agimus tibi
https://www.youtube.com/watch?v=QwukWiw882U
Bach Fransız üslubunda da klavsen için Fransız süitlerini yazdı. Süit daha önceden de belirttiğimiz gibi bir dans demetidir. Listemizde buna Bach’ın 2. Fransız Süitinden Courante bölümünü örnek verdik.
https://www.youtube.com/watch?v=GklWvhNqVvg
Bach’ın İtalyan üslubunda bestelediği müzikler arasında ise pasyonlarındaki ve kantatlarındaki da capo aryalar; concerto grossolar ve solo konçertolar sayılabilir. Bach’ın İtalyan üslubuna örnek olarak 2. Obua Konçertosu birinci bölümüne: Allegro çalma listemizde yer verdik.
https://www.youtube.com/watch?v=dXXqxInrQ0Q
- Bach hayatı boyunca sanatını Almanya’nın küçük şehirlerinde ortaya koydu. İnsan sesi için çok sayıda eser vermesine rağmen, opera ve oratoryo gibi büyük türler bestelemedi. Noel Oratoryosu bile bir kantatlar zinciridir. Bunun sebebinin bu türlerin sosyal ve ekonomik olarak belli bir teşkilatı gerektirmesidir denebilir. Böyle bir imkana sahip olan besteci ise Bach ile aynı dönemde yaşayan ve birçok ülke gezip itibar görmüş olan George Frederic Handel’dir.
- (Alman asıllı İngiliz vatandaşı) GEORGE FREDERIC HANDEL’in (1685-1759) verimi de Bach gibi çoğunlukla geçmişe yönelikti. O da oratoryoyu ve Napoli operasını en yüksek noktaya taşıdı. Almanya’da ilk eserlerini verdikten sonra İtalya’ya gitti.
İtalya’da Carissimi’nin yarattığı oratoryo türünün temel prensiplerini edindi. Sonra İngiltere’ye gittiğinde bu türü Purcell gibi bestecilerin tarzlarıyla birleştirerek daha büyük toplulukların icrasıyla genişletti. Listemizden onun Mesih Oratoryosundan Hallelujah bölümünü dinleyebilirsiniz. Bu bölümde üç yazı türünü de duyabilirsiniz: tek sesli yazı, homofon yazı ve polifon yazı.https://www.youtube.com/watch?v=7YaGwI7GjlA
Handel İngiltere’ye gittiğinde Londra operasının başına geçti ve orada Napoli operası tarzında birçok opera yazdı. Çalma listemizde Giulio Cesare operasından Vani sono i lamenti… Svegliatevi nel core parçası yer alıyor. Bu örnekte stile rappresantativo daki tarzın recitativo secco ve da capo arya olarak ikiye bölünmesini duyuyoruz ve aryada ayrıca bol süslemeli bel canto söyleyişi dinliyoruz.
https://www.youtube.com/watch?v=ZZr2nGwc_2A
Çalma listemizde sıradaki parça açık havada çalınmak üzere yazılmış Handel’in Su Müziği orkestra süitinden bir dans: Minuet. Minuet bu 3 kısımlı haliyle Klasik dönem senfonilerinin 3. bölümünde kullanılmıştır. Ayrıca orkestra süitinin başına Fransız Uvertürünün eklenmesinin senfonilerin doğuşundaki etkenlerden biri olduğunu belirtelim.
https://www.youtube.com/watch?v=uPH89Ylw8Bs
- Barok müzik dekoratif yapıdadır: İncelikli olduğu kadar görkemli, şatafatlı bir deyiştedir ve ilerlemesi sekans olarak adlandırılır. Bu ilerleme art arda gelen müzik cümlelerinden oluşur ve müziği durdurmanın yolu güçlü bir bitirişten geçer. Geç Barok dönemin sonuna doğru bu yapıdan uzaklaşma davranışı, yenilikçi bir hareket gözlenmekteydi. Müzikte ağır deyişten bir kurtulma çabası vardı. Bunun en önemli göstergesi ise bas partisinin ve orta partilerin seyrek işlenmesi eğilimiydi. Bu davranış iki kola ayrılıyordu:
Diğer sanatlardaki Rokoko tarzının müzikteki yansıması olan style galant: Bu hafif bir tarzdı ama aristokrat hava hala devam ediyordu. Ve sıcakkanlı burjuva havasının müzikteki yansıması sayılabilecek “klasik stil” (bu nitelendirmeyi bazı uzmanların yanlış bulduğunu da burada belirtmek gerekir).Bu yenilikçi dönemin ilk eğilimlerinden biri opera buffanın yani komik operanın önem kazanması oldu. Bunun iyi bir örneğini Patron Olan Hizmetçi eseriyle (İtalyan besteci) Giovanni Battista Pergolesi (1710-1736) verdi.
- Geç Barok dönemde (Fransız besteci) JEAN-PHILIPPE RAMEAU (1683-1764) yenilikçi tarzı takip ediyor ama hafif tavırla dramatik tavır arasında kalıyordu. En önemli eserleri arasında klavsen parçalarını ve operalarını sayabiliriz.
Rameau yukarıda bahsedilen iki tavra aynı anda yakın dursa da klavsen eserlerinde içinde basa ve orta partilere pek önem verilmeyen seyrek dokulara rastlanmaktadır. Bu dokuyu Re Minör Süitinden Les Cyclopes adlı rondosunda görebiliriz.https://www.youtube.com/watch?v=S-JD5Kv2js0
Çalma listemize ayrıca Rameau’nun Pigmalion operasından L’amour triomphe parçasını koyduk.
https://www.youtube.com/watch?v=dOAq4qPx9Ws
- Bu dönemde Rameau’nun yazdığı Traité de l’harmonie kitabı büyük bir öneme sahiptir: Rameau bu kitapta kendinden sonra gelecek besteciler için birçok yeni fikir üretti. Armoniyle ilgili az çok edinilmiş bilgileri sistemleştirdi. (Do Majör dizisini örnek alacak olursak):
Do Majör Dizisi > DO(I), RE (II), Mİ(III), FA(IV), SOL(V), LA(VI), Sİ(VII), DO(VIII).
Rameau dizilerde tonal merkezi tanımladı (Do majörde dizisinde DO). İlgili minör dizinin majör dizinin bir çeşit tersinden okunuşundan ortaya çıktığını söyledi (Do majör dizisinde La minör dizisi). Dizideki sesleri dereceler şeklinde tanımladı (Do majör dizisinde dereceler, I-VIII). Dizide eksen, çeken ve alt-çeken fonksiyonlarının önemine işaret etti (Do majör dizisinde DO-eksen, FA-alt-çeken, SOL-çeken). Ve armoninin temelini oluşturan akorların kurulmasına yönelik önermeler getirdi (I., IV. ve V. derece akorları: Do majör dizisinde DO, FA, SOL akorları). Ezgi artık armoniye hizmet ediyordu. Bütün bunlar dönemin aydınlanma düşüncesindeki rasyonalite öğesinin Rameau tarafından müziğe yansıtılması olarak değerlendirilebilir.
- (İtalyan besteci) DOMENICO SCARLATTI (1685-1757) de klavsen için yazdığı sonatlarda geleceğe yöneldi. Kontrpuan davranışını (polifon yazıyı) tamamen terk etti. Tekrarlanan zıt temalar yaratarak klasik stilin sonat formunun ortaya çıkmasındaki etkenlerden biri oldu. Çalma listemizde onun La Minör Klavsen Sonatı yer alıyor.
https://www.youtube.com/watch?v=XZ9HZDZIsl4